การขยายพันธุ์พืช - อ่านสารานุกรมไทย

          พืชที่เราต้องการขยายพันธุ์เพื่อให้พอกินพอใช้นี้  อาจจะแบ่งออกเป็นพวกใหญ่ๆ ได้ ๓ พวก คือ
          พวกที่ ๑ ได้แก่พืชจำพวกเฟิร์น ซึ่งมีส่วนที่ใช้ขยายพันธุ์อย่างหนึ่ง เรียกว่า  สปอร์ (spores) ได้แก่เฟิร์นชนิดต่างๆ เช่น เฟิร์น "กู๊ดเกี๊ยะ" ซึ่ง ขึ้นอยู่มากมายบนพื้นที่ชื้นและเย็นทางภาคเหนือของประเทศ ใช้ยอดรับประทานเป็นผักชนิดหนึ่งหรือเฟิร์น "ลิเภา หรือ นิเภา" ซึ่งมีขึ้นทั่วไปทั้งทางภาคใต้และภาคเหนือ  ใช้เป็นวัสดุจักสานได้ดี เช่นใช้สานกระเป๋าถือของผู้หญิง เป็นต้น หรือเฟิร์น "ใบมะขาม" ใช้ปลูกระดับทั่วไป หรือใช้ใบจัดประดับประกอบดอกไม้  หรือเฟิร์น "นาคราช" ใช้ต้นเป็นสมุนไพร ฝนเป็นยาแก้พิษงู เป็นต้น
          พวกที่ ๒ ได้แก่พืชจำพวกสน เป็นพืชที่ไม่มีดอก  แต่มีเมล็ด  เมล็ดไม่มีฝักหุ้ม  ได้แก่  สวนฉัตรสนแผง  สนเกี๊ยะ  สนหางสิงห์  และสนทรายทองเป็นต้น
          พวกที่ ๓ ได้แก่พืชที่มีดอกและมีผลทั่วไปซึ่งพืชในจำพวกนี้ยังแบ่งออกได้เป็น ๒ พวก คือ
          ก. พืชใบเลี้ยงเดี่ยว  เป็นพืชที่มีใบแคบเรียวเส้นใบย่อยมักขนานไปกับความยาวของใบ เช่น ข้าวข้าวโพด อ้อย เป็นต้น
          ข. พืชใบเลี้ยงคู่  เป็นพืชที่มีใบโตและแผ่กว้าง  เส้นใบย่อยมีลักษณะเป็นตาข่าย เช่น มะม่วงยางพารา  ถั่วชนิดต่างๆ และส้ม เป็นต้น

          ในพืชทั้งสามจำพวกนี้เราสามารถขยายพันธุ์ได้เป็น ๒ แบบ คือ
          ๑. แบบที่เกี่ยวข้องกับการผสมพันธุ์  เช่นใช้ส่วนที่เป็นเมล็ดมาขยายพันธุ์  โดยการเพาะเมล็ดเพราะเมล็ดจะเกิดขึ้นได้จะต้องอาศัยการผสมพันธุ์ระหว่างเกสรตัวผู้และเกสรตัวเมีย  ต้นพืชที่เกิดจากเมล็ดจะมีลักษณะไม่แน่นอน อาจจะเหมือนต้นพ่อแม่หรือไม่เหมือนก็ได้  และต้นที่เกิดขึ้นจากเมล็ดของต้นเดียวกันก็อาจจะเหมือนกัน  หรือไม่เหมือนกันก็ได้เช่นเดียวกัน  ดังนั้นการขยายพันธุ์โดยใช้เมล็ด  ส่วนใหญ่จะถือว่า  "กลายพันธุ์"  คือ ไม่เหมือนต้นแม่เดิม  ซึ่งถ้าเราต้องการต้นพืชที่เราขยายให้เหมือนพันธุ์เดิมแล้ว จะไม่ใช้วิธีเพาะเมล็ดทั้งนี้นอกจากจะมีวิธีการที่จะรักษาไม่ให้มีการกลายพันธุ์เกิดขึ้นเท่านั้น
          ๒. การขยายพันธุ์โดยใช้ส่วนอื่นๆ นอกเหนือจากเมล็ด เช่น ใช้ต้นหรือกิ่งก้าน ใช้ใบ ใช้รากหรือใช้เนื้อใน (nucellus) ของเมล็ด  ซึ่งเป็นส่วนที่ไม่ได้เจริญมาจากส่วนที่ได้รับการผสมพันธุ์ และเราถือว่าต้นพืชที่ขยายมาจากส่วนต่างๆ เหล่านี้จะมีลักษณะเหมือนต้นเดิมทุกประการ  หรืออาจกล่าวได้ว่า "ไม่กลายพันธุ์ "  ดังนั้นถ้าเราจะปลูกต้นพืชไม่ให้กลายพันธุ์  เราจึงต้องหาวิธีการขยายโดยใช้ส่วนต่างๆ เหล่านี้ 

          การขยายพันธุ์พืชโดยใช้ส่วนต่างๆ ของต้นพืชดังกล่าวนี้ มีวิธีการขยายพันธุ์ได้หลายแบบ พืชบางอย่างอาจเหมาะกับการขยายพันธุ์แบบหนึ่ง แต่พืชบางอย่างก็อาจมีความเหมาะสมกับวิธีขยายพันธุ์อีกแบบหนึ่งก็ได้  วิธีการที่ใช้ในการขยายพันธุ์ส่วนต่างๆ ของต้นพืช มีดังต่อไปนี้
          ก. การขยายพันธุ์โดยวิธีตัดชำแบบต่างๆ
          ข. การขยายพันธุ์โดยวิธีตอนกิ่งแบบต่างๆ
          ค. การขยายพันธุ์โดยวิธีแบ่งและแยกแบบต่างๆ
          ง. การขยายพันธุ์โดยวิธีติดตาต่อกิ่งและทาบกิ่ง