ธนาคารแห่งประเทศไทยหรือธนาคารกลาง เป็นสถาบันการเงินที่มีบทบาทสำคัญมากในระบบเศรษฐกิจและการเงินของประเทศ เพราะเป็นธนาคารกลางของประเทศ ธนาคารแห่งประเทศไทยมีหน้าที่หลักในการควบคุมดูแลระบบการเงินของประเทศให้ดำเนินไปอย่างเรียบร้อยเหมาะสมและมีระเบียบ ทำให้ภาวะการเงินของประเทศอยู่ในภาวะสมดุล ไม่ปล่อยให้ปริมาณเงินหมุนเวียนมากหรือน้อยจนเกินไป การดำเนินงานของธนาคารแห่งประเทศไทย มิได้มุ่งหวังกำไร ดังเช่นสถาบันการเงินอื่นๆ และไม่รับฝากเงิน หรือให้กู้ยืมเงินกับประชาชนทั่วไป
ธนาคารแห่งประเทศไทยตั้งขึ้นตามพระราชบัญญัติธนาคารแห่งประเทศไทย พ.ศ. ๒๔๘๕ โดยได้รับเงินจากรัฐบาลเป็นทุนเริ่มแรกจำนวน ๒๐ ล้านบาท การดำเนินงานของธนาคารแห่งประเทศไทยเป็นไปตามพระราชกฤษฎีกากำหนดกิจการธนาคารแห่งประเทศไทย ตามพระราชกฤษฎีกากำหนดเกี่ยวกับกิจการที่ธนาคารแห่งประเทศไทยพึงกระทำ กิจการที่ห้ามกระทำในฐานะที่เป็นธนาคารกลางของประเทศ ผู้บริหารสูงสุดของธนาคารแห่งประเทศไทยคือ ผู้ว่าการธนาคารแห่งประเทศไทย รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลังเป็นผู้ดูแลการดำเนินงานโดยทั่วไปของธนาคารให้เป็นไปตามกฎหมาย ผลการดำเนินงานสุทธิในแต่ละปีของธนาคารเมื่อกันเงินส่วนหนึ่งไว้เป็นเงินสำรอง สำหรับงานของธนาคารเองแล้ว ส่วนที่เหลือจะนำส่งเป็นรายได้ของรัฐบาลทุกปี
ปัจจุบันธนาคารแห่งประเทศไทยมีสำนักงานใหญ่ตั้งอยู่ในกรุงเทพมหานคร และมีสาขาในส่วนภูมิภาคอีก ๓ แห่ง คือ สาขาภาคใต้ อำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา สาขาภาคตะวันออกเฉียงเหนือ อำเภอเมือง จังหวัดขอนแก่น และสาขาภาคเหนือ อำเภอเมือง จังหวัดลำปาง ในจังหวัดอื่นๆ ที่ธนาคารแห่งประเทศไทยไม่มีสาขาเปิดทำการอยู่ ธนาคารพาณิชย์และผู้ที่เกี่ยวข้องอาจจะติดต่อกับคลังจังหวัดหรือคลังอำเภอได้ในฐานะผู้แทนของธนาคารแห่งประเทศไทยในท้องถิ่นนั้นๆ นอกจากนี้ ธนาคารแห่งประเทศไทยได้ตั้งโรงพิมพ์ธนบัตรเพื่อพิมพ์ธนบัตรออกใช้เอง ทำให้ไม่ต้องสั่งพิมพ์จากต่างประเทศดังเช่นที่เคยทำมาในสมัยก่อน
ตามพระราชกฤษฎีกากำหนดกิจการธนาคารแห่งประเทศไทย ซึ่งออกภายใต้พระราชบัญญัติธนาคารแห่งประเทศไทยพ.ศ. ๒๔๘๕ กำหนดประเภทธุรกิจที่ธนาคารแห่งประเทศไทย อันเป็นธนาคารกลางพึงกระทำ ๒ ประการ คือ
๑. การออกธนบัตรและการพิมพ์ธนบัตร
๒. การเป็นธนาคารของรัฐบาลและของธนาคารพาณิชย์
