ตุ๊กตา เป็นสิ่งประดิษฐ์รูปคน สัตว์ สิ่งของ ที่ประดิษฐ์ขึ้นให้เหมือนของจริงหรือคล้ายของจริง ด้วยวัสดุต่างๆ และส่วนมากจะถูกย่อส่วนให้มีขนาดเล็กกว่าของจริง เพื่อความสะดวกในการนำไปใช้ ตุ๊กตาเป็นของเล่นที่เด็กนิยมกันมากทุกยุคทุกสมัย เด็กๆ
ไม่ว่าจะเป็นชนชาติใด ล้วนชอบตุ๊กตาทั้งสิ้น
แต่เดิมมา คนคงไม่ได้ตั้งใจประดิษฐ์ตุ๊กตาให้เป็นของเล่นของเด็ก แต่ประดิษฐ์ขึ้นเพื่อใช้ในพิธีฝังศพ หรือบรรจุในสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลาย ต่อมาเมื่อมีคนไปพบเข้า จึงนำกลับบ้านไปฝากเด็กๆ ผู้ใหญ่คงจะเห็นเด็กๆ ชอบนำตุ๊กตามาเล่น จึงคิดประดิษฐ์
ตุ๊กตาสำหรับเด็กเล่นขึ้น แต่เดิมมาคงทำกันแบบง่ายๆ ใช้วัสดุที่หาได้ในท้องถิ่น เช่น ดิน ผ้า ไม้ ทางมะพร้าว เปลือกข้าวโพด เปลือกหอย หญ้าปล้อง เป็นต้น ต่อมาจึงได้มีวิวัฒนาการประดิษฐ์ตุ๊กตาให้สวยงาม ประณีตขึ้น เพื่อใช้ในกิจการต่างๆ
ตุ๊กตาไทยมีหลายประเภท จำแนกตามจุดมุ่งหมายของการใช้ดังนี้ ตุ๊กตาประเภทนี้ ประดิษฐ์ขึ้นเพื่อให้เด็กเล่น มักทำอย่างง่ายๆ จากวัสดุที่หาได้ใกล้ๆ ตัว
ตุ๊กตาผ้าที่ทำจากผ้าแถบของผู้หญิง หรือผ้าขาวม้าของผู้ชาย นำมาม้วนปลายสองข้างเข้าหากันแล้วผูกด้วยเชือก
ตุ๊กตาผ้ายัดนุ่น ทำเป็นรูปคนหรือสัตว์ต่างๆ เช่น ช้าง แมว เต่า หนอน ฯลฯ ใช้ผ้าตัดเย็บเป็นส่วนต่างๆ ของร่างกาย แล้วยัดนุ่นนำมาเย็บประกอบกันเป็นตัวตุ๊กตา
ตุ๊กตากระดาษ ทำจากการปั้นหุ่นดินเป็นรูปสัตว์ต่างๆ ทาน้ำมันแล้วเอากระดาษสา หรือกระดาษหนังสือพิมพ์มาตัดเป็นชิ้นเล็กๆ แช่น้ำ ทาแป้งเปียก แล้วนำไปแปะลงบนหุ่นให้หนาๆ เสร็จแล้วจึงกรีดกระดาษออกจากหุ่น นำออกตากแดดให้แห้งแล้วจึงทาสี แต่งเติมหน้าตาให้น่ารัก ที่นิยมทำกันมาก คือ ตุ๊กตาหมู ยีราฟ และม้าลาย มีตั้งแต่ขนาดเล็กไปจนถึงขนาดใหญ่ ขนาดที่เด็กขึ้นไปขี่ได้
