ปลา - อ่านสารานุกรมไทย

           ประเทศไทย มีภูมิประเทศที่อุดมสมบูรณ์ไปด้วยทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้เป็นอาหารประเทศหนึ่งในโลก นับตั้งแต่โบราณกาลตลอดมา ประเทศของเรามีผักปลาและอาหารอย่างบริบูรณ์ จะเห็นได้จากข้อความที่ว่า "ในน้ำมีปลา ในนามีข้าว" ซึ่งปรากฏบนศิลาจารึกของพ่อขุนรามคำแหงมหาราชในสมัยเจ็ดร้อยปีที่ผ่านมา คนไทยส่วนใหญ่ซึ่งเป็นชาวไร่ชาวนาก็เป็นชาวประมงโดยปริยาย จับปลาในแหล่งน้ำธรรมชาติ เช่น แม่น้ำ ลำคลอง หนอง บึง ฯลฯ เป็นต้น เพื่อใช้บริโภคกันในครอบครัว ส่วนที่เหลือก็นำไปแลกเปลี่ยนหรือขาย ทำให้เขาเหล่านั้นดำรงชีพอยู่ด้วยความสงบมีสันติสุขโดยทั่วไป ส่วนประชาชนซึ่งอยู่ตามจังหวัดชายทะเล ๒๓ จังหวัดของประเทศของเรา ส่วนใหญ่ยังดำรงชีพอยู่ด้วยการทำการประมง เมื่อ ๖๐ ปีก่อน การประมงทะเลของประเทศเราเป็นการประมงแบบชายฝั่ง ชาวประมงจับปลาด้วยเครื่องมือประจำที่ชนิดต่างๆ เช่น ลอบ โพงพาง หรือโป๊ะ เป็นต้น ในรอบสามสิบปีที่ผ่านมา ภายหลังที่ได้มีการพัฒนาการประมงโดยทั่วไป ชาวประมงของประเทศรู้จักใช้เครื่องมือจับปลาที่ทันสมัยขึ้น เป็นเครื่องมือเคลื่อนที่ เช่น อวนลอย และ อวนล้อมจับชนิดต่างๆ และในรอบยี่สิบห้าปีที่ผ่านมาก็ได้มีการใช้อวนลากทำการประมงในทะเล ทำให้กิจการประมงของประเทศเจริญรุดหน้าไปอย่างรวดเร็ว ปริมาณปลาที่จับได้เพิ่มขึ้นอย่างมากมายทำให้บังเกิดผลดีแก่เศรษฐกิจของประเทศของเรา ดังนั้น จึงเห็นได้ว่าทรัพยากรสัตว์น้ำโดยเฉพาะอย่างยิ่ง ปลา มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศของเรา
           อย่างไรก็ตาม ความเจริญทางด้านวัตถุและเทคโนโลยีของประเทศ และการเพิ่มปริมาณอย่างรวดเร็วของประชากรของประเทศของเราภายหลังสงครามโลกครั้งที่ ๒ มีผลกระทบกระเทือนต่อความเป็นอยู่ของปลาหลายชนิด การสร้างเขื่อนกั้นลำน้ำทำให้พื้นที่ใต้เขื่อนซึ่งเคยเป็นที่ลุ่ม น้ำท่วมถึงในฤดูน้ำหลาก และเป็นเขตที่ปลาน้ำจืดหลายชนิดชอบตามน้ำขึ้นไปวางไข่และหาอาหารกินลดลงอย่างมากมาย เป็นเหตุให้พวกปลาเหล่านั้นหลายชนิดมีขนาดเล็กลง ปลาบางชนิดเมื่อมีการเปลี่ยนแปลงของสภาพที่อยู่อาศัยก็เริ่มมีจำนวนลดลงเรื่อยๆ จนเหลือน้อยมาก เช่น ปลาสร้อยชนิดต่างๆ และปลาเทพา (Pangasius sanitwongsei) เป็นต้น แหล่งน้ำหลายแหล่งตื้นเขินขึ้นเนื่องจากประชาชนบุกรุกเข้าไปอยู่อาศัยและทำเป็นที่เพาะปลูกหากิน ทำให้บริเวณเหล่านี้มีสภาพไม่เหมาะสมที่จะเป็นที่อยู่อาศัยของสัตว์น้ำหลายชนิด นอกจากนี้ในแม่น้ำลำคลองใกล้ตัวเมืองที่มีประชาชนอยู่อย่างหนาแน่นและมีโรงงานอุตสาหกรรมเพิ่มขึ้น น้ำสะอาดจะค่อยๆ เปลี่ยนสภาพเป็นน้ำเสียปลาและสัตว์น้ำส่วนใหญ่ก็ไม่สามารถจะอยู่อาศัยสืบพันธุ์ต่อไปได้
           ความต้องการปลาเพื่อเป็นอาหารสำหรับบริโภคของประชาชนภายในประเทศ และการส่งปลาเป็นสินค้าออกทำให้การขยายตัวอย่างรวดเร็วของการประมงทะเล โดยเฉพาะอย่างยิ่งการประมงอวนลากและอวนรุนชายฝั่ง เป็นมูลเหตุหนึ่ง ที่ทำให้ประชากรของปลาทะเลซึ่งหากินตามบริเวณพื้นท้องทะเล หรือที่เราเรียกกันว่า ปลาหน้าดิน ทั้งในอ่าวไทยและด้านทะเลอันดามันมีปริมาณลดน้อยถอยลงเป็นลำดับ
           ดังนั้น เราจึงต้องเร่งโครงการอนุรักษ์ทรัพยากรเหล่านี้เพื่อให้บังเกิดประโยชน์แก่เศรษฐ-กิจให้มากที่สุดเท่าที่จะทำได้และโดยต่อเนื่อง ในการอนุรักษ์ทรัพยากรประมงเราจำเป็นที่จะต้องใช้มาตรการที่เหมาะสมเพื่อให้ชาวประมงได้ร่วมมือและได้รับผลประโยชน์จากมาตรการดังกล่าว และในขณะเดียวกันให้บังเกิดผลดีต่อเศรษฐกิจและความเป็นอยู่ของคนในชาติ
           การวางมาตรการที่เหมาะสม จำต้องอาศัยความรู้เกี่ยวกับชนิด ลักษณะรูปร่างโดยทั่วไปปริมาณของปลาที่มีคุณค่าทางเศรษฐกิจ นิสัยและความเป็นอยู่ และการเปลี่ยนแปลงสภาวะและขนาดของประชากรของปลาที่เราต้องการจะอนุรักษ์ ดังนั้น ความรู้ทางด้านชีววิทยาของปลาหรือสัตว์น้ำจึงมีความสำคัญในการอนุรักษ์หรือพัฒนาการใช้ทรัพยากรเพื่อเราจะได้รับประโยชน์จากทรัพยากรเหล่านี้อย่างเต็มที่
           บทความเรื่องปลาในสารานุกรมฯ ฉบับนี้ ได้เรียบเรียงขึ้นเพื่อให้ผู้อ่านและผู้ที่สนใจทั่วไปมีความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับรูปร่างและลักษณะของปลา โดยทั่วไป ให้เข้าใจถึงความต้องการในเรื่องที่อยู่อาศัย อุปนิสัยและพฤติกรรมบางประการที่ช่วยให้ดำรงชีวิตอยู่ และการจำแนกปลาออกเป็นกลุ่มใหญ่เพื่อความสะดวกในการศึกษาทางชีววิทยาต่อไป