ศาสตราจารย์จอห์น เทเลอร์ โจนส์ (John Taylor Jones) เขียนไว้ว่า ในปี พ.ศ. ๒๓๗๖ มี คนไทยคนหนึ่งสนใจในวิชาการพิมพ์ไปฝึกเรียนงานมาจากสิงคโปร์หลายเดือนและได้พยายามจัดตั้งโรงพิมพ์ขึ้นแต่ไม่ค่อยมีทุน
คนไทยคนแรกที่ริเริ่มกิจการพิมพ์หนังสือขึ้นคือ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในขณะที่ยังดำรงพระยศเป็นสมเด็จฯ เจ้าฟ้ามงกุฎและยังทรงผนวชอยู่ที่วัดบวรนิเวศวิหาร ทรงเห็นประโยชน์ของหนังสือ ในเมื่อคณะมิชชันนารีพิมพ์หนังสือเผยแผ่ศาสนาคริสต์ พระองค์ทรงดำริให้ใช้การพิมพ์เผยแผ่ศาสนาพุทธ จึงโปรดฯให้สั่งเครื่องพิมพ์มาตั้งที่วัดบวรนิเวศวิหารดังปรากฏในตำนานวัดบวรนิเวศวิหารว่า
"ครั้งนั้นการตีพิมพ์หนังสือยังไม่แพร่หลายมีโรงพิมพ์แต่ของพวกมิชชันนารี พิมพ์หนังสือสอนศาสนา ทรงตั้งโรงพิมพ์ขึ้นที่วัดพิมพ์พระปาติโมกข์บ้าง สวดมนต์บ้าง แบบแผนอย่างอื่นบ้าง เป็นอักษรอริยกะ ใช้กันในสำนักนี้แทนหนังสือลาน"
การจัดตั้งโรงพิมพ์จะเป็นวันใด พ.ศ.ใดยังค้นเวลาไม่ได้ ในปี พ.ศ. ๒๓๘๕ เมื่อทางคณะมิชชันนารีของหมอบรัดเลย์หล่อตัวพิมพ์อักษรไทยขึ้นได้สำเร็จได้นำขึ้นทูลเกล้าฯ ถวาย สมเด็จฯ เจ้าฟ้ามงกุฎชุดหนึ่ง พร้อมด้วยตัวพิมพ์ภาษาอังกฤษ ๑ ชุด ซึ่งอาจเป็นต้นเค้าของการเกิดโรงพิมพ์ที่วัดบวรนิเวศวิหาร ใน พ.ศ. ๒๓๘๖ ปรากฏในรายงานของคณะมิชชันนารี A.B.C.F.M. ว่า เจ้าฟ้าใหญ่คือ สมเด็จฯ เจ้าฟ้ามงกุฎ มีโรงพิมพ์ที่เยี่ยมยอดมีตัวพิมพ์อักษรโรมันหลายแบบมีแม่ทองแดงหล่อตัวพิมพ์และเบ้าหล่อตัวพิมพ์เองพระองค์ยังได้ทรงสร้างอักษรขึ้นชุดหนึ่ง คือตัวอักษรอริยกะ
ใน พ.ศ. ๒๓๙๐ หนังสือบางกอกคาเลนเดอร์ของหมอบรัดเลย์ ระบุว่าโรงพิมพ์ของเจ้าฟ้า ใหญ่มีแท่นพิมพ์ ๑ แท่น ตัวพิมพ์อักษรไทย ๑ ชุด ตัวพิมพ์อังกฤษ ๒ ชุด และตัวพิมพ์ภาษาบาลี ๒ ชุด สิ่งพิมพ์ส่วนใหญ่เป็นภาษาบาลี และกล่าวว่าเป็นโรงพิมพ์โรงแรกของไทย
สภาพของโรงพิมพ์ที่วัดบวรนิเวศวิหารได้มีผู้บันทึกไว้ว่า "พวกเราขอดูในห้องพิมพ์ของพระองค์ ที่นั้นพระสงฆ์หนุ่มๆ หลายองค์กับคนใช้นั่งอยู่บนม้าทำด้วยไม้ไผ่ พระรูปหนึ่งกำลังเรียงพิมพ์ อีกรูปหนึ่งกำลังพับเข้าเล่ม และอีกรูปหนึ่งกำลังตรวจปรู๊ฟ พวกพระสงฆ์ให้หนังสือแก่เราเล่มหนึ่งซึ่งได้พิมพ์เป็นภาษาบาลี โดยตัวพิมพ์ใหม่ซึ่งสมเด็จเจ้าฟ้าได้ทรงกระทำเอง หนังสือนั้นเป็นเรื่องพระบัญญัติสิบประการตามพระพุทธศาสนากับทั้งคำอธิบายพระบัญญัตินั้น หมอแคสเวลได้ทูลพระองค์ไว้แต่ครั้งก่อนให้ทราบว่ามิตรสหายของเราชื่อ จี ดับบลิว เอดดี้ ในเมืองวอเตอร์ฟอร์ด ได้ถวายน้ำหมึกสำหรับพิมพ์หนังสือหีบหนึ่ง พระองค์จึงทรงถามว่าน้ำหมึกนั้นมาจากใคร"
ในปี พ.ศ. ๒๓๙๒ สมเด็จฯ เจ้าฟ้ามงกุฎทรงมีหนังสือติดต่อกับพระสหายคือ นายและนางเอ็ดดี้ ที่กรุงนิวยอร์ก ประเทศสหรัฐอเมริกา ให้ช่วยจัดหาซื้อเครื่องพิมพ์หินจากสหรัฐอเมริกาส่งมาให้พระองค์เครื่องหนึ่ง มีหลักฐานปรากฏเป็นลายพระหัตถ์ที่มีพระราชทานไปถึงนายและนางเอ็ดดี้ถึงสองฉบับ การพิมพ์หินในขณะนั้นยังไม่มีในเมืองไทย แต่ตามพระราชหัตถเลขานั้น แสดงว่าทรงรอบรู้และเข้าใจเรื่องการพิมพ์หินเป็นอย่างดีขณะนี้ยังไม่มีหลักฐานว่าเครื่องพิมพ์หินได้มีการนำเข้ามาในเมืองไทยเมื่อใด แต่ตามบันทึกของหมอบรัดเลย์ว่าการพิมพ์หินครั้งแรกในเมืองไทยมีในปี พ.ศ. ๒๔๐๒ หลังจากพระราชหัตถเลขา ดต่อสั่งซื้อไปหลายปี
พ.ศ. ๒๓๙๔ สมเด็จฯ เจ้าฟ้ามงกุฎทรงลาผนวช ขึ้นครองราชสมบัติเป็นพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว กิจการพิมพ์ในวัดบวรนิเวศวิหารก็ยังคงดำเนินการอยู่ภายใต้การดูแลของสมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรส โปรดเกล้าฯ ให้สร้างโรงพิมพ์ขึ้นอีกแห่งหนึ่งในบริเวณพระราชวังชั้นกลาง บริเวณโรงแสงต้น เป็นตึกสองชั้นพระราชทานชื่อว่า โรงพิมพ์อักษรพิมพการ ซึ่งเป็นโรงพิมพ์หลวงทำหน้าที่เป็นโรงพิมพ์แห่งชาติโรงแรก ใน พ.ศ. ๒๔๐๑ ได้จัดพิมพ์หนังสือราชกิจจานุเบกษาอันเป็นหนังสือพิมพ์ของราชการฉบับแรก สำหรับบอกข่าวคราวในราชสำนัก และเก็บความจากประกาศ ของราชการต่างๆ พิมพ์ออกเผยแพร่
ใน พ.ศ. ๒๔๐๔ เมื่อส่งคณะทูตไทยไปอังกฤษ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงให้ขุนมหาสิทธิโวหาร ร่วมไปด้วยในคณะทูตและทรงมอบหมายให้ไปศึกษาดูงานในเรื่องการพิมพ์ เพื่อจะได้นำความรู้ทางการพิมพ์เข้ามาปรับปรุงกิจการพิมพ์ของโรงพิมพ์หลวงให้ดีขึ้นได้มีพระราชหัตถเลขาถึงขุนมหาสิทธิโวหารระหว่างที่อยู่ในอังกฤษดังรูป
จากพระราชหัตถเลขาดังกล่าวจะเห็นได้ว่าพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสนพระทัยในการพิมพ์เป็นอย่างมาก ทรงมีความรอบรู้ในวิชาการทางการพิมพ์เป็นอย่างดี ในปี พ.ศ. ๒๔๐๔ นั้น โรงพิมพ์อักษรพิมพ์การมีการพิมพ์หินแล้ว แต่อุปกรณ์น้ำยาทางเคมีคงหมดสิ้นไป จึงรับสั่งให้ขุนมหาสิทธิโวหารได้หาซื้อกลับมาด้วยหนังสือที่พิมพ์ด้วยระบบการพิมพ์หินที่ยังเหลือให้เห็นเป็นที่ประจักษ์คือ หนังสือกิจจานุกิจของเจ้าพระยาทิพากรวงศ์ พิมพ์ใน พ.ศ. ๒๔๑๐ ตัวหนังสือเป็นตัวเขียนลายมือบรรจงสม่ำเสมอ สวยงามมาก เป็นหนังสือที่ครอบคลุมความรู้เกี่ยวกับภูมิศาสตร์ วิทยาศาสตร์เบื้องต้น ตลอดจนศาสนามีความหนา ๓๙๐ หน้า ท้ายเล่มหนังสืออธิบายไว้ว่า
"หนังสือเรื่องนี้ คิดเป็นหกเล่มสมุดไทยรวมลงในสมุดฝรั่งเป็นเล่มหนึ่ง จะขอขายเป็นราคาเงิน บาท มิใช่จะหากำไรเป็นผลประโยชน์ทางค้าขาย ในหนังสือเรื่องนี้หามิได้แต่พอได้ทุนค่ากระดาษ แลค่าเครื่องมือค่าเครื่องยาแลค่าจ้างผู้ทำเท่านั้น พอจะได้ทำต่อๆ ไปอีก ก็ที่ราคาแพงกว่าพิมพ์หมอบรัดเลย์นั้น ก็เพราะพิมพ์หมอบรัดเลย์เป็นพิมพ์ดีบุก ทำได้เร็ว พิมพ์นี้เป็นพิมพ์เขียนตีได้ช้านัก ค่าจ้างแลแรงคนจึงได้มากขึ้นไป ถ้าจะคิดให้ละเอียดจริงๆ เล่มละก็อยู่ในขาดทุนสักบาทหนึ่ง แต่ปรารถนาจะให้หนังสือนี้กว้างขวางออกไป จึงสู้ทนขาดทุนไป ถ้าท่านผู้ใดจะประสงค์หนังสือนี้อ่านแล้ว ก็จงไปซื้อเอาที่ศาลาเวร กรมท่านั้นเทอญ"
