ข้าราชการพลเรือนในพระองค์ - อ่านสารานุกรมไทย

          ข้าราชการพลเรือนในพระองค์  หมายถึง ผู้ที่รับราชการในตำแหน่งในพระองค์พระมหากษัตริย์ มีหน้าที่ปฏิบัติงานต่าง  ๆ  ทั้งงานราชการและส่วนพระองค์  ถวายพระมหากษัตริย์ตลอดจนพระบรมวงศานุวงศ์  ได้มีพระราชบัญญัติกำหนดให้ข้าราชการที่มีหน้าที่ ดังกล่าวนั้น เรียกว่า  “ข้าราชการพลเรือนในพระองค์” เป็นครั้งแรกในพุทธศักราช  ๒๔๗๖  และเป็นข้าราชการประเภทหนึ่งของข้าราชการพลเรือน  ก่อนหน้านั้นข้าราชการที่ถวายงานด้านต่างๆ  ในพระองค์พระมหากษัตริย์ที่สังกัดกระทรวงวัง กรมราชเลขานุการในพระองค์ กรมราชเลขาธิการ หรือกระทรวงมุรธาธรนั้น มีลักษณะเป็นข้าราชบริพาร ซึ่งเรียกว่า  “ข้าราชการในพระราชสำนัก (Court  Office)” มิใช่ในความหมายที่เป็นข้าราชการของรัฐหรือพนักงานของรัฐ (Civil Sevants of  the State) ดังเช่นข้าราชการพลเรือนที่สังกัดกระทรวงอื่น ๆ  อีกทั้งยังมีหน้าที่และความรับผิดชอบต่างไปจากข้าราชการพลเรือนทั่ว ๆ  ไปด้วยดังที่เจ้าพระยาวรพงษ์พิพัฒ  (หม่อมราชวงศ์เย็นอิศรเสนา) เสนาบดีกระทรวงวัง ได้กราบบังคมทูลแสดงความคิดเห็นถวายพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่  ๒๙  ธันวาคม  พุทธศักราช  ๒๔๖๙ ครั้งมีการร่างระเบียบข้าราชการพลเรือนฉบับแรก  ความว่า

          “๑.  น่าที่ราชการกระทรวงวัง หาได้เหมือนกระทรวงอื่นไม่ เพราะกระทรวงวังมีน่าที่ต้องปฏิบัติพระราชกิจในพระองค์ราชประเพณีเดิมและราชการของรัฐบาลกล้ำกันไป ส่วนเจ้าน่าที่เล่าต้องมีทั้งชายหญิงทั้งชั้นต่ำและสูง และยังต้องใช้ผู้ที่มีความรู้ชำนิชำนาญในวิชาวิสามัญยิ่งกว่าวิชาสามัญไม่ใช่น้อย  บางน่าที่ยังต้องอาศรัยตระกูลอีกประการ ๑ หากจะทรงพระกรุณาแด่พระราชวงศ์หรือผู้ใดผู้หนึ่งซึ่งควรได้รับพระมหากรุณาก็จะไม่เป็นที่ขัดข้อง นอกจากนี้ ก็มีข้าราชการ  เช่น พราหมณ์  โหร ภูษามาลา สนม มหรศพทนายวัง พันเด็กชา โขลนจ่า เป็นต้น ต้องมีประจำ จะเรียกหาจ้างชั่วคราวเช่นกระทรวงอื่นหาได้ไม่...”

           อย่างไรก็ตาม เมื่อได้มีการจัดระเบียบข้าราชการพลเรือนให้เป็นระเบียบแบบแผนเหมือนกันทุกกระทรวงในปีพุทธศักราช ๒๔๗๑  และพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ตรา  “พระราชบัญญัติระเบียบข้าราชการพลเรือน พุทธศักราช ๒๔๗๑”  ขึ้นใช้เป็นฉบับแรกนั้น  ก็ยังมิได้มีการกำหนดให้ข้าราชการในพระราชสำนักเป็นข้าราชการพลเรือนอีกประเภทหนึ่งต่างหากนอกเหนือจากที่กำหนดไว้ในพระราชบัญญัติ  ซึ่งแบ่งข้าราชการพลเรือนออกเป็น  ๓  ประเภท คือ  ข้าราชการพลเรือนสามัญ  ข้าราชการพลเรือนวิสามัญ และเสมียนพนักงาน

          ต่อมา เมื่อมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์มาเป็นระบอบประชาธิปไตย  ที่มีพระมหากษัตริย์เป็นประมุขภายใต้รัฐธรรมนูญในวันที่ ๒๔ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๗๕ แล้ว กระทรวงวังได้เปลี่ยนมาเป็นศาลาว่าการพระราชวัง (ในปีต่อมาได้เปลี่ยนกลับมาเป็นกระทรวงวังดังเดิม) และในวันที่ ๑๔  กันยายน  พุทธศักราช ๒๔๗๕ ได้มีพระบรมราชโองการประกาศยุบเลิกกรมราชเลขาธิการ  ซึ่งแต่เดิมเป็นกรมที่ปฏิบัติงานราชการแผ่นดินนั้นให้โอนงานในส่วนที่เกี่ยวกับพระมหากษัตริย์รวมทั้งข้าราชการ  ไปรวมเข้ากับกรมราชเลขานุการในพระองค์  ซึ่งอยู่ในสังกัดศาลาว่าการพระราชวัง และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ตั้งกรมเลขาธิการของคณะกรรมการราษฎรขึ้น โดยทำหน้าที่ในหน้าที่เดิมของกรมราชเลขาธิการ  คือ  งานราชการแผ่นดิน  ด้วยเหตุนี้ภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พุทธศักราช ๒๔๗๕  ข้าราชการในพระราชสำนัก หรือข้าราชการกระทรวงวัง  จึงรวมถึงข้าราชการในสังกัดกรมราชเลขาธิการและกรมราชเลขานุการในพระองค์ด้วย  โดยมีสถานะเป็นข้าราชการของรัฐหรือพนักงานรัฐตามระบอบประชาธิปไตยที่มีพระมหากษัตริย์เป็นประมุขภายใต้รัฐธรรมนูญ ซึ่งข้าราชการทุกคนต้องอยู่ในบังคับบัญชาของรัฐบาลและในปีต่อมา เมื่อทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ตราพระราชบัญญัติระเบียบข้าราชการพลเรือน พุทธศักราช  ๒๔๗๖ อันเป็นฉบับที่ ๒  ขึ้นนั้น จึงได้มีการกำหนดในพระราชบัญญัติฉบับดังกล่าว  ให้ข้าราชการในสังกัดกระทรวงวังเป็นข้าราชการพลเรือนอีกประเภทหนึ่ง ซึ่งแตกต่างไปจากข้าราชการพลเรือนในสังกัดกระทรวงอื่นๆ โดยกำหนดว่าข้าราชการพลเรือน  คือ บุคคลที่เป็นพนักงานของรัฐบาล  โดยได้รับแต่งตั้งให้ทำการงานของรัฐในกระทรวง ทบวง กรม ฝ่ายพลเรือนทุกแห่งยกเว้นข้าราชการฝ่ายตุลาการ และแบ่งข้าราชการพลเรือนออกเป็น ๕ ประเภท เพื่อความเหมาะสมและความคล่องตัวในการบริหารงานบุคคลของข้าราชการแต่ละประเภทที่มีความแตกต่างกัน  คือ ข้าราชการพลเรือนสามัญข้าราชการพลเรือนวิสามัญ  ข้าราชการพลเรือนรัฐพาณิชย์  ข้าราชการพล เรือนในพระองค์  และข้าราชการการเมือง

          ตามพระราชบัญญัติระเบียบข้าราชการพลเรือน  พุทธศักราช   ๒๔๗๖   นี้ ได้ระบุว่า“ข้าราชการพลเรือนในพระองค์”  ได้แก่ ผู้ซึ่งรับราชการในตำแหน่งซึ่งจะได้มีข้อบังคับของ  ก.พ.  (คณะกรรมการข้าราชการพลเรือน) ซึ่งกำหนดไว้ว่าเป็นตำแหน่งในพระองค์พระมหากษัตริย์นอกจากนี้ การแต่งตั้ง การเลื่อนตำแหน่ง การเลื่อนขั้นเงินเดือน และการออกจากตำแหน่งของข้าราชการพลเรือนในพระองค์นั้น ให้เป็นอำนาจของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงวัง โดยได้รับพระราชทานพระบรมราชานุมัติเป็นลายลักษณ์อักษร จึงกล่าวได้ว่า ข้าราชการพลเรือนในพระองค์ในครั้งนั้น อยู่ภายใต้บังคับในพระองค์พระมหากษัตริย์ และการบริหารงานบุคคลนั้นเป็นไปตามพระราชอัธยาศัย

          ในปีพุทธศักราช  ๒๔๗๘  รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดลพระอัฐมรามาธิบดินทร ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้เปลี่ยนนามกระทรวงวังเป็นสำนักพระราชวัง และกรมราชเลขานุการในพระองค์ซึ่งสังกัดกระทรวงวังนั้น เป็นสำนักงานราชเลขานุการในพระองค์ แยกเป็นหน่วยงานอิสระ๒ หน่วยงาน มีฐานะเป็นทบวงการเมือง และอยู่ในบังคับบัญชาของนายกรัฐมนตรีเช่นเดียวกันตามพระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรมแก้ไขเพิ่มเติม พุทธศักราช ๒๔๗๘ ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา ข้าราชการพลเรือนในพระองค์จึงหมายถึง  ข้าราชการในสังกัดสำนักพระราชวังและสำนักงานราชเลขานุการในพระองค์  ซึ่งต่อมาในปีพุทธศักราช  ๒๔๙๓  ในรัชกาลปัจจุบันได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้เปลี่ยนนามเป็นสำนักราชเลขาธิการ

          ในปัจจุบัน  ข้าราชการพลเรือนในพระองค์  คือ  ข้าราชการพลเรือนซึ่งได้รับแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งในพระองค์พระมหากษัตริย์ ได้แก่  ข้าราชการพลเรือนในสังกัดสำนักพระราชวังและสำนักราชเลขาธิการ  มีหน้าที่เกี่ยวกับงานในพระองค์พระมหากษัตริย์ตามตำแหน่งดังต่อไปนี้คือ เจ้าหน้าที่งานในพระองค์ เจ้าพนักงานในพระองค์เจ้าหน้าที่บริหารงานในพระองค์ หัวหน้าหมวด  หัวหน้าแผนก หัวหน้างาน  หัวหน้าฝ่าย  ผู้อำนวยการกอง ผู้ช่วยเลขาธิการพระราชวัง  ผู้ช่วยราชเลขาธิการ  รองเลขาธิการพระราชวัง เลขาธิการคณะองคมนตรี  รองราชเลขาธิการ เลขาธิการพระราชวัง ราชเลขาธิการ และตำแหน่งที่เรียกชื่ออย่างอื่น  ซึ่ง ก.พ. ได้กำหนดเทียบกับตำแหน่งดังกล่าว