มีพืชหลายชนิดที่ต้น (stem) มีลักษณะผิดไปจากต้นพืชที่พบเห็นทั่วๆ ไป และเรามักเรียกส่วนของต้นที่แปลกออกไปนี้เป็นชื่อต่างๆ แล้วแต่ ชนิดของพืช เช่น เรียกว่า หัว เหง้า แง่ง จุกตะเกียง ไหล เป็นต้น พืชที่มีลักษณะลำต้นดังกล่าวนี้ได้แก่ ว่านสี่ทิศ หน่อไม้ฝรั่ง ไผ่ มันฝรั่ง มันเทศซ่อนกลิ่นฝรั่ง และสตรอว์เบอรี เป็นต้น
พืชประเภทกอ คือ พืชที่ลำต้นเจริญในระดับผิวดิน ซึ่งเมื่อเจริญไปได้ระยะหนึ่งปลายยอดก็เจริญเป็นต้นปลอม แล้วออกดอกและติดฝักหรือติดผลและเกิดเมล็ดต่อไป พืชประเภทนี้นับว่าเป็นกลุ่ม พืชที่ใหญ่ที่สุดในบรรดาพืชที่มีลำต้นแปลกปลอมเพราะมีชนิดพืชที่มีความใหญ่ขนาดไม้ยืนต้น ดังเช่นกอไผ่ไปจนกระทั่งเล็กเตี้ยติดดิน เช่น หญ้าสนามชนิดต่างๆ เป็นต้น และนับเป็นประเภทของพืชที่มีความสำคัญทางเศรษฐกิจมากที่สุดในบรรดาพืชที่มีต้นแปลกปลอมด้วยกัน เป็นต้นว่า เป็นพืชทีมีคุณค่าทางอาหารสูง ดังเช่น กล้วย มีความสวยงามสะดุดตาสะดุดใจ เช่น กล้วยไม้ประเภทหวายและแคทลียา มีรสชาติและกลิ่นหอมน่ารับประทาน เช่นขิง หน่อไม้ฝรั่ง หน่อไม้น้ำ ตะไคร้ ตลอดจนมีความงามตามธรรมชาติ ในลักษณะไม้ประดับ เช่นต้นคล้าชนิดต่างๆ และปาล์มชนิดต่างๆ เป็นต้น นอกจากนี้ยังเป็นวัชพืชที่ทำลายเศรษฐกิจอย่างร้ายกาจ เช่น หญ้าแห้วหมู หญ้าคา หญ้าชันกาด เป็นต้น จึงนับได้ว่าพืชที่อยู่ในประเภทกอนี้ เป็นพืชที่มีความสำคัญและน่าที่จะได้รับการศึกษาเป็นอย่างยิ่ง
ลักษณะโดยทั่วไปของพืชประเภทกอ
ลักษณะของพืชประเภทกอ มีทั้งพืชใบเลี้ยงเดี่ยวและใบเลี้ยงคู่ (แต่ส่วนใหญ่จะเป็นพืชใบเลี้ยงเดี่ยว) มีลำต้นจริง เจริญขนานไปกับผิวดิน ปลายหรือยอดของลำต้นเป็นตายอดซึ่งจะเจริญเป็นต้นปลอม หรือต้นอากาศในที่สุด ซึ่งต้นปลอมหรือต้น
อากาศนี้ อาจจะมีกาบใบห่อหุ้ม เช่น กล้วย หรือขิง ข่า หรือไม่มีกาบใบห่อหุ้ม เช่น ไผ่ หรือหน่อไม้ฝรั่งก็ได้ ที่ลำต้นจะมีข้อ ปล้อง ที่ข้อแต่ละข้อจะมีตาข้าง ๑ ตา และมักจะมีกาบใบบางๆ เล็กๆ หุ้มคลุมตาอยู่ เมื่อถึงเวลาเหมาะสม ตาข้างอาจเจริญเป็นต้นขึ้นใหม่ติดต่อกับต้นเดิมและปลายยอดของต้นใหม่ก็จะเกิดเป็นต้นปลอม ทำให้เกิดการเจริญเป็นกอขึ้น ที่ข้อรวมทั้งที่โคนของต้นปลอมจะเกิดราก ซึ่งมีลักษณะอวบสดและเป็นรากที่เก็บสะสมอาหารไปในตัวด้วย
ในที่นี้จะขอยกตัวอย่างต้นหน่อไม้ฝรั่งเป็น พืชตัวแทนในพืชประเภทกอ
ลักษณะการเจริญของต้นหน่อไม้ฝรั่ง
เมื่อเราเพาะเมล็ดหน่อไม้ฝรั่ง เมล็ดจะงอก เป็นต้นกล้าเดี่ยวๆ เพียงต้นเดียว และเมื่อต้นโตขึ้นจนมีใบพอที่จะเลี้ยงตัวเองได้ดีแล้ว ต้นพืชก็จะเริ่มเกิดกอ โดยที่ตาบริเวณโคนต้นจะเจริญเป็นลำต้นขนานไปกับผิวดิน เมื่อต้นเจริญไปได้ระยะหนึ่งตายอดก็จะเจริญเป็นต้นอากาศหรือต้นปลอมซึ่งออกดอกและติดเมล็ดได้ ต้นอากาศดังกล่าวนี้เมื่อขณะยังเล็กและอ่อนอยู่ จะใช้เป็นส่วนที่รับประทานได้จึงได้ชื่อว่า "หน่อไม้ฝรั่ง" แต่เนื่องจากหน่อไม้ฝรั่งมีช่วงปล้องถี่ การเจริญของต้นจริงจึงสั้น ซึ่งจะเจริญได้เพียง ๑-๒ นิ้วเท่านั้น และในขณะเดียวกับที่ตายอดเจริญ ตาข้างก็สามารถจะเกิดต้นจริงและต้นปลอมขึ้นได้ในทำนองเดียวกัน ซึ่งจะทำให้เกิดเป็นกอ (กลุ่มของ rhizomes) ของหน่อไม้ฝรั่งขึ้นพืชอื่นๆ เช่น ไผ่ กล้วย ขิง ข่า ตะไคร้ เยอบีราและหญ้าคาก็มีการเจริญในลักษณะเดียวกัน
เนื่องจากต้นประเภทนี้สามารถเกิดรากได้รวดเร็วเพราะเป็นส่วนที่เก็บสะสมอาหารไว้ได้มากดังนั้นจึงเกิดต้นอากาศ และสร้างกอได้ไว ด้วยเหตุนี้วัชพืชอยู่ในพืชประเภทนี้ เช่น หญ้าคา แห้วหมูชันกาด จึงเป็นวัชพืชที่ทนต่อสภาพดินฟ้าอากาศที่ไม่เหมาะสม ตลอดจนทนทานต่อการกำจัดได้ดี ซึ่งก่อให้เกิดปัญหายุ่งยากในวงการเกษตร การทำไร่และการทำสวนเป็นอย่างมาก
การขยายพันธุ์พืชประเภทกอ
การขยายพันธุ์พืชประเภทกอ อาจจะทำได้ง่ายโดยการแบ่งกอ หรือแบ่งต้น (division of rhizome) ออกเป็นส่วน ซึ่งขนาดของส่วนที่แบ่งจะมากน้อยแล้วแต่ชนิดของพืชและปริมาณการสะสมธาตุอาหารที่มีอยู่ในส่วนของต้นที่ใช้ขยายพันธุ์นั้นโดยปกติมักจะใช้ส่วนของกอหรือต้นแก่ และจะขยายพันธุ์ในระยะที่ต้นหยุดหรือชะงักการเจริญในรอบปีก่อนที่จะเริ่มเจริญใหม่ในปีต่อไป เพราะอาหารที่เก็บสะสมอยู่จะได้นำไปใช้ในการเริ่มชีวิตใหม่ ก่อนที่จะใช้ไปในการเจริญตามส่วนต่างๆ ของต้นพืช การแบ่งกออาจทำได้ง่ายโดยการตัดแบ่งหักหรือแยกส่วนของต้นออกจากกัน ทั้งนี้ต้องพิจารณาตามสะดวกและขนาดต้นที่แบ่งด้วย
(ดูเพิ่มเติมเรื่อง ไม้ผล พืชหัว)
