เวลา - อ่านสารานุกรมไทย

         ละติจูดของจุดใดจุดหนึ่งนั้นหาได้โดยอาศัยหลักการง่ายๆ คือ ใกล้แกนโลกซึ่งขยายออกไปทางเหนือมีดาวดวงหนึ่งชื่อ โพลาริส (Polaris) ถ้าใครอยู่ที่ขั้วโลกเหนือ จะเห็นดวงดาวนี้อยู่ใกล้ตรงศีรษะขึ้นไป ถ้าอยู่ที่เส้นศูนย์สูตรจะเห็นอยู่ที่ขอบฟ้าใกล้ระดับตา เราอาจคิดไปว่าดาวดวงนั้นควรจะอยู่ต่ำกว่าระดับตาเพราะอยู่ในแนวเส้นต่ำกว่าที่เรายืนประมาณ ๖,๔๐๐กิโลเมตร  แต่ระยะจากโลกถึงดาวไกลมากมาย เปรียบกับรัศมีของโลก เส้นต่างๆ จากที่ต่างๆ บนโลกจะเห็นขนานกันไปหมด
         สมมุติว่าผู้วัดอยู่ที่ ก ระยะเศษหนึ่งส่วนสามของระยะระหว่างเส้นศูนย์สูตรกับขั้นโลกเหนือ เขาเห็นเส้น ขค เป็นเส้นราบ และเห็นดาวอยู่สูงจากขอบฟ้าหนึ่งในสามส่วนของระยะจากขอบฟ้าถึงจุดตรงศีรษะ จุดที่อยู่ในเส้นตรงดิ่งจากศีรษะขึ้นไปเรียกว่า จุดเหนือศีรษะ หรือเซนิท (zenith) จะเห็นได้ว่าละติจูดของจุดใดก็เท่ากับความสูงของโพลาริสจากขอบฟ้า (ทั้งนี้สันนิษฐานให้ดาวนั้น  อยู่ตรงจุดแกนโลกขยายออกไปทางเหนือ  ซึ่งตามความเป็นจริงแล้ว ดาวนั้นอยู่ห่างจากจุดนั้นประมาณ ๑ องศา  และก็มีวิธีคำนวณให้ละเอียดได้สำหรับการหาละติจูดที่แม่นยำจากการวัด ดาวโพลาริสไม่ว่าเวลาใด) ผู้ที่เดินทางไปทางใต้จะเห็นดาวนี้อยู่เหนือขอบฟ้าต่ำลงไป และถ้าเดินทางไปทางใต้มากขึ้นๆ โพลาริสจะอยู่ต่ำลงไปทุกทีจนในที่สุดแลไม่เห็น จะเห็นหมู่ดาวกางเขนใต้แทน
         หากอยู่ในทะเลสามารถวัดละติจูดได้ โดยวัดความสูงของดวงอาทิตย์เวลาเที่ยง  ซึ่งเป็นวิธีที่สะดวกเพราะดวงอาทิตย์สว่างและวัดได้ง่าย ใช้เครื่องวัดที่เรียกว่า เซกซ์แทนต์ (sextant) ระยะจากขั้วฟ้าของดวงอาทิตย์เปลี่ยนแปลงตลอดทั้งปี มีบอกไว้ทุกวันในหนังสือซึ่งเรียกกันว่า ปฏิทินการเดินเรือ (nautical almanac) ดังนั้นเมื่อทำการวัดความสูงของดวงอาทิตย์ต้องมีการคำนวณการเปลี่ยนแปลงความสูงตามเวลาที่บอกไว้ในปฏิทินการเดินเรือ ก็จะได้ละติจูดของเรือโดยการคำนวณหาความสูงของขั้วฟ้า บางครั้งบางคราวเขาก็ใช้วัดดาวหาละติจูด  ถ้าดาวอยู่หนึ่งในสามส่วนนับจากขอบฟ้าไปถึงเซนิท จุดที่ทำการวัดจะอยู่หนึ่งในสามส่วนจากเส้นศูนย์สูตรไปถึงขั้วโลก  ที่กล่าวว่าใช้วัดโพลาริสได้ หมายถึงวัดถึงขั้วฟ้า หรือถึงจุดซึ่งแกนโลกขยายออกไปทางเหนือ  ในซีกโลกใต้การหาละติจูดก็ทำได้ทำนองเดียวกันกับในซีกโลกเหนือ (ผลการวัดหาละติจูดดังได้กล่าวมาแล้วนี้  เป็นละติจูดทางดาราศาสตร์ แท้จริงยังมีละติจูดชนิดอื่นๆอีก ซึ่งแตกต่างกันกับละติจูดทางดาราศาสตร์  เนื่องจากสัณฐานของโลกไม่กลมทีเดียว และมีการดึงดูดเฉพาะบริเวณที่ทำการวัดด้วย  แต่การวัดหาละติจูดซึ่งได้กล่าวมาแล้วข้างต้นนั้น ใช้กันในตำราทั่วไปทั้งในการทำแผนที่บกและทะเล  จึงนับเป็นวิธีหาละติจูดวิธีเดียวที่ใช้ในการเดินเรือ ถ้าสันนิษฐานว่าโลกเป็นทรงกลมเอกพันธ์)