กิจการหรือโครงการชลประทานที่จัดสร้างขึ้นโดยทั่วไปนั้น สามารถจำแนกออกเป็นประเภทต่างๆ ได้หลายรูปแบบ เช่น
ได้แก่
๒.๑ กิจการชลประทานประเภทอาศัยแรงดึงดูดของโลก ได้แก่ กิจการชลประทานที่มีงานทดน้ำที่แหล่งน้ำ ซึ่งเป็นต้นน้ำของโครงการชลประทานให้มีระดับสูง แล้วส่งเข้าไปยังระบบน้ำ เพื่อแจกจ่ายน้ำไปจนทั่วเขตโครงการ ด้วยแรงที่เกิดจากการมีระดับน้ำต่างกันตามคลองส่งน้ำนั้น บางโครงการที่มีขนาดใหญ่และต้องการน้ำมาก ก็อาจจะสร้างเขื่อนเก็บกักน้ำที่ต้นแหล่งน้ำเพื่อเก็บสำรองน้ำไว้ โดยค่อยๆระบายลงมาให้อาคารทดน้ำที่อยู่ด้านล่างตามความจำเป็น หรืออาจมีระบบคลองส่งน้ำเชื่อมกับอาคารควบคุมน้ำที่ตัวเขื่อน รับน้ำออกจากเขื่อนเก็บกักน้ำแล้วแจกจ่ายไปให้แก่พื้นที่เพาะปลูกโดยตรงก็ได้
๒.๒ กิจการชลประทานประเภทสูบน้ำ หรือใช้แรงอย่างอื่นที่ไม่ได้เกิดจากแรงดึงดูดของโลก ได้แก่ กิจการชลประทานประเภทที่ใช้วิธีการยกน้ำที่แหล่งน้ำด้วยเครื่องสูบน้ำ แล้วส่งไปตามท่อส่งน้ำที่วางเป็นแนวไปสู่พื้นที่เพาะปลูก ด้วยแรงที่เกิดจากเครื่องยนต์ เช่น การสูบน้ำเพื่อการชลประทานแบบฝนโปรย เป็นต้น กิจการชลประทานประเภทนี้เหมาะสำหรับโครงการที่มีขนาดเล็ก หรือโครงการที่ไม่สามารถทำการชลประทานประเภทอาศัยแรงดึงดูดของโลกได้
๒.๓ กิจการชลประทานประเภทสูบน้ำ หรือใช้แรงอย่างอื่นผสมกับการส่งน้ำ ด้วยระบบส่งน้ำที่อาศัยแรงดึงดูดของโลก ได้แก่ โครงการชลประทานประเภทใช้เครื่องสูบน้ำที่ส่งน้ำไปตามคลองส่งน้ำหรือท่อส่งน้ำ โดยให้น้ำไหลไปเองด้วยแรงดึงดูดของโลก กิจการชลประทานประเภทนี้ เหมาะสำหรับโครงการที่มีขนาดเล็ก หรือโครงการที่ใช้วิธีการทดหรือเก็บกักน้ำที่ต้นน้ำของโครงการชลประทานไม่ได้
การแบ่งประเภทของกิจการหรือโครงการชลประทานตามรูปแบบต่างๆ นั้น โดยทั่วไปแล้วจะนิยมแบ่งประเภทตามรูปแบบของการใช้แรงเป็นหลัก และเรื่องของการชลประทานที่กำลังกล่าวถึงในหนังสือสารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ เล่มนี้ ก็จะเป็นเรื่องของกิจการชลประทานประเภทที่อาศัยแรงดึงดูดของโลกเป็นส่วนใหญ่ เพราะเป็นกิจการชลประทานที่รู้จักกันแพร่หลายและนิยมสร้างกันทั่วไป ไม่ว่าจะเป็นโครงการที่มีขนาดเล็ก หรือ มีขนาดใหญ่ โดยจะกล่าวเฉพาะในสาระสำคัญทางด้านวิศวกรรมอย่างกว้างๆ
