การเลี้ยงปลาในนาข้าว - อ่านสารานุกรมไทย

          การเลี้ยงปลาในนาข้าว  เป็นวิธีการที่ดีอย่างหนึ่งในการใช้ประโยชน์จากแหล่งน้ำที่มีอยู่ เพื่อผลิตอาหารโปรตีนเพิ่มขึ้นตามปกติ นาข้าวจะมีระดับน้ำลึก ๕-๒๕ เซนติเมตร และดินพื้นท้องนาค่อนข้างอุดมสมบูรณ์  ทำให้มีแพลงก์ตอนพืชและแพลงก์ตอนสัตว์ในปริมาณสูง ทรัพยากรดังกล่าวเป็นอาหารอย่างดีสำหรับปลา

          ข้าวเป็นพืชหลักในการทำนา   ฉะนั้น การเลี้ยงปลาจึงต้องปรับให้เข้ากับการปลูกข้าว   ก่อนอื่นควรจะวางท่อทางระบายน้ำไว้อย่างสมบูรณ์ และจะต้องมีที่ส่วนลึก ให้ปลาได้หลบอาศัยเมื่อระดับน้ำลดต่ำ

          การเลี้ยงปลาในนาข้าวจะกระทำได้เฉพาะในท้องที่ที่มีน้ำอุดมสมบูรณ์ มีการชลประทาน  มีน้ำตลอดปีหรืออย่างน้อย ๓-๖เดือน  ซึ่งพอเพียงสำหรับการเจริญเติบโตของปลาพอที่จะใช้เป็นอาหารได้

          การเตรียมแปลงนาสำหรับเลี้ยงปลา    ควรขุดคูรอบแปลงนา มีความกว้าง ๐.๕๐-๑.๕๐ เมตร และลึก ๐.๒๕-๐.๔๐ เมตรนำดินจากคูดังกล่าวขึ้นไปเสริมคันให้สูง และกว้างตามปริมาณของดินที่ขุดขึ้น   ภายในแปลงนาควรซอยคูเล็กๆ ติดต่อกับคูรอบนอกเพื่อความสะดวกในการระบายน้ำจับปลาและวางท่อระบายน้ำเข้าและออก

          ปลาที่นำมาเลี้ยงในนาข้าวจะต้องเป็นปลาที่เจริญเติบโตเร็ว สามารถอยู่ได้ในน้ำตื้นซึ่งมีอุณหภูมิสูง และทนทานต่อความขุ่นของน้ำ ชนิดของปลาที่นิยมเลี้ยงในนาข้าว   ได้แก่ ปลาไน  ปลาหมอเทศ  ปลาสลิด  ปลานิล ปลาตะเพียน ปลาดุก ปลาหมอตาล

          การเลี้ยงปลาในนาข้าวอาจดำเนินได้  ๒ ระยะด้วยกันคือ ระยะแรกเลี้ยงปลาควบคู่ไปกับการทำนา การปล่อยปลาลงเลี้ยงต้องให้ต้นข้าวตั้งเป็นตัวก่อน ๑-๒ สัปดาห์ มิฉะนั้น ปลาจะว่ายหาอาหาร ทำให้ต้นข้าวหลุดลอยเสียหาย และระยะที่ ๒เลี้ยงปลาหลังจากเก็บเกี่ยวข้าว ในระยะข้าวสุกพร้อมที่จะเก็บเกี่ยวต้องลดระดับน้ำลง  ปลาจะลงหลบอาศัยในส่วนลึก หลังจากเก็บเกี่ยวเรียบร้อยแล้ว ก็เตรียมแปลงนาสำหรับเลี้ยงปลาต่อโดยเก็บตอซังข้าวในผืนนามากองไว้เป็นที่สำหรับเป็นปุ๋ย  และระบายน้ำเข้าเพื่อเลี้ยงปลาต่อไป

          ตารางแสดงอัตราการปล่อยปลาในนาข้าว

ชนิดปลา

ขนาด (เซนติเมตร)

จำนวนปล่อยต่อไร่

  ปลาหมอเทศ

๑-๓

๑,๐๐๐-๑,๒๐๐

  ปลาไน

๕-๖

๕๐๐–๖๐๐

  ปลานิล

๔-๕

๕๐๐-๑,๒๐๐

          การเลี้ยงปลาในนา   เป็นการผลิตอาหารแป้งและอาหารโปรตีนในที่เดียวกัน ทำให้เกิดผลดีทางเศรษฐกิจ  ทำให้ชาวนามีรายได้เพิ่มขึ้น และมีอาหารโปรตีนบริโภคอีกด้วย ประโยชน์จากการเลี้ยงปลาในนาข้าวพอสรุปได้ คือ

          ๑. เพิ่มผลผลิตข้าว
          ๒. ทำให้ดินดี มีปุ๋ย ไถง่าย
          ๓. ปลาช่วยกำจัดวัชพืชและแมลง
          ๔. ช่วยให้อินทรีย์สารต่างๆ สลายตัว
          ๕. ทำให้ชาวนามีรายได้เพิ่มขึ้น

          ในปัจจุบันการเลี้ยงปลาในนามีอุปสรรคหลายประการโดยเฉพาะอย่างยิ่งการใช้ยากำจัดแมลงศัตรูพืช  และถูกศัตรูรบ-กวน หรือไม่ก็ถูกลักขโมย ประเทศไทยเราแม้จะมีที่ทำนาที่อยู่ในระบบชลประทานที่ดีถึง  ๓๑,๐๐๐  ตารางกิโลเมตร  แต่การเลี้ยงปลาในนาข้าวก็ยังไม่ค่อยมีผู้นิยมเท่าที่ควร เพราะชาวนาพบปัญหาดังกล่าวข้างต้น