มนุษย์เราได้ใช้สิ่งต่างๆ เป็นยารักษาโรค ทั้งที่ได้จากธรรมชาติ เช่น จากพืช สัตว์ หรือแร่ธาตุต่างๆ และที่มนุษย์ประดิษฐ์ขึ้นเอง ในการบรรเทาอาการหรือรักษาโรคให้หายนั้น ยาเหล่านี้อาจออกฤทธิ์ต่อร่างกายหรือต่อจิตใจก็ได้ ยาที่มีฤทธิ์ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงต่อจิตประสาท อาจเป็นการกระตุ้น ทำให้รู้สึกร่าเริงเบิกบาน ไม่ง่วง หรือเป็นการกดทำให้รู้สึกสงบ ไม่กระวนกระวาย และสบายใจ หรือเป็นยาที่ทำให้รู้สึกเมา หรือเกิดประสาทหลอน การรับรู้ต่างๆ และความนึกคิดผิดไปจากความเป็นจริง วัตถุที่มีฤทธิ์แบบนี้ เรียกว่า "วัตถุออกฤทธิ์ต่อจิตประสาท"
มนุษย์เรายังได้นำวัตถุออกฤทธิ์ต่อจิตประสาทมาใช้โดยมีเป้าหมายอื่นที่ไม่ใช่การรักษาโรค เช่น ใช้ในทางสังคมเพื่อให้เกิดความรื่นเริง หรือใช้ในการหนีจากความกดดันทางจิตใจต่างๆ หรือใช้ในพิธีกรรมบางอย่าง เป็นต้น การที่นักเรียนหรือคนขับรถใช้ยากระตุ้นเพื่อให้ไม่ง่วง สามารถดูหนังสือ หรือขับรถกลางคืนได้หรือการที่ผู้ที่ทำงานหนักแล้วใช้ยาแก้ปวด หรือยากดประสาทช่วยให้อดทนและลืมความทุกข์ยาก หรือการที่เยาวชนมั่วสุมกัน แล้วทดลองใช้ยาต่างๆ เพื่อให้เกิดความรู้สึกแปลกๆไป หรือเพื่อให้เข้าพวกพ้องได้ ถือว่าเป็นการใช้ยาในทางที่ผิด เพราะการกระทำดังกล่าวนี้จะเกิดผลเสียต่อร่างกาย จิตใจ ตลอดไปจนถึงสังคม
หากใช้ยาแก้ปวด และวัตถุออกฤทธิ์ต่อจิตประสาทเป็นประจำแล้ว จะทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในร่างกายหรือจิตใจของผู้ที่ใช้ เป็นผลให้ผู้นั้นอยากจะได้รับหรือจำเป็นต้องได้รับสารนั้นอยู่เป็นอาจิณ สภาพดังกล่าวนี้ เรียกว่า การเสพติด และสารที่มีฤทธิ์ทำให้เกิดการเสพติดได้ เรียกว่า สารเสพติด หรือ ยาเสพติด เบียร์ เหล้า และบุหรี่ สามารถทำให้ผู้ใช้ติดได้ จึงนับได้ว่าเป็นยาเสพติด แต่สารเสพติดเหล่านี้เป็นที่ยอมรับของสังคม และใช้กันอยู่โดยทั่วไป หากใช้ภายในขอบเขตก็ไม่ก่อให้เกิดปัญหาสังคม แม้ว่าผู้ที่ติดบุหรี่จะเสียเงินไปไม่น้อย และบุหรี่ทำให้เกิดอันตรายต่อสุขภาพ เช่น ทำให้เกิดโรคหลอดโลหิตตีบและตัน และเกิดมะเร็งของปอด ส่วนผู้ติดเหล้าอาจเกิดปัญหามากกว่า เช่น ปัญหาในการทำงาน ปัญหาครอบครัว และ
ปัญหาสังคม ยิ่งเป็นคนที่ติดจนงอมแงมแล้วยิ่งเป็นปัญหามาก อันตรายต่อร่างกายก็มีไม่น้อย ทั้งการเกิดตับแข็ง ประสาทเสื่อม และสมองเสื่อม เป็นต้น
การเสพติดอีกประเภทหนึ่ง มีสภาพการติดรุนแรง และมีโทษมาก สังคมไม่ยอมรับ และถือว่าการใช้และการติดเป็นความประพฤติที่เสื่อมเสียอย่างร้ายแรงและผิดกฎหมายด้วย เรียกว่า ยาเสพติดให้โทษ ซึ่งได้แก่ ฝิ่น มอร์ฟีน (morphine) เฮโรอีน (heroin) กัญชาและยาอื่นๆ ซึ่งรัฐบาลประกาศห้ามเพิ่มเติมขึ้นอีก
