“ธง” ตามความหมายที่ปรากฏในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน หมายถึง ผืนผ้าที่มีสีและลวดลายต่างๆ ใช้เป็นเครื่องหมายบอกชาติ ตำแหน่งราชการ ใช้เป็นอาณัติสัญญาณตามแบบสากลนิยม และใช้เป็นเครื่องหมายเรือเดินทะเลเครื่องหมายหมู่คณะ สมาคม อาคารร้านค้า และอาณัติสัญญาณอื่นๆ สันนิษฐานกันว่าเริ่มต้นมาจากธงที่ใช้ในลัทธิพิธีทางศาสนาก่อน ในขั้นแรกเป็นเครื่องหมายแสดงข้อธรรม หรือลัทธิพิธีแล้วจึงกลายมาเป็นเครื่องบูชาที่มีใช้กันอยู่ในแทบทุกศาสนา จากนั้นจึงเกิดธงประเภทอื่นๆ เพิ่มขึ้นตามลำดับ
สำหรับประเทศไทย มีคติที่ใช้ธงเป็นเครื่องหมายบอกสัญญาณ หรือบอกหมู่คณะมานานแล้ว เมื่อไทยเราติดต่อสมาคมกับชาติตะวันตกมากขึ้นในสมัยรัตนโกสินทร์ ธรรมเนียมการใช้ธงเพื่อเป็นเครื่องหมายบอกตำแหน่งอย่างที่นิยมใช้กันในประเทศตะวันตก ก็แพร่หลายเข้ามาในประเทศไทย เริ่มตั้งแต่รัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ เป็นต้นมา โดยได้ทรงสร้างธงประจำพระองค์พระมหากษัตริย์ขึ้นเป็นครั้งแรก เรียกว่า “ธงจอมเกล้า” มีลักษณะพื้นนอกสีแดง พื้นในสีขาบกลางธงเป็นรูปพระมหาพิชัยมงกุฎ มีเครื่องสูงเจ็ดชั้นอยู่สองข้าง ธงจอมเกล้าใช้สำหรับชักขึ้นเสาในพระบรมมหาราชวังเมื่อประทับอยู่ในพระนครหรือใช้สำหรับชักขึ้นเสาบนเรือพระที่นั่ง เป็นเครื่องหมายว่า เสด็จพระราชดำเนินโดยเรือลำนั้นธงจอมเกล้านี้ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงเพิ่มรูปโล่ตราแผ่นดินลงภายใต้พระมหาพิชัยมงกุฎด้วย แล้วเรียกชื่อใหม่ว่า “ธงบรมราชธวัชมหาสยามินทร์” ครั้นถึงปลายรัชสมัย พระองค์ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนชื่อธงบรมราชธวัชมหาสยามินทร์เป็น “ธงมหาราช” โดยมีรูปลักษณะคงเดิม
ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตราพระราชบัญญัติธงขึ้นใหม่ มีผลใช้บังคับตั้งแต่ วันที่ ๑ เมษายน พุทธศักราช ๒๔๔๔ พระราชบัญญัติธงฉบับนี้ได้เปลี่ยนลักษณะธงประจำพระองค์พระมหากษัตริย์ใหม่ มีกำหนดเป็น ๒ ขนาด คือ ธงมหาราชใหญ่ และธงมหาราชน้อยและยังคงใช้เป็นธงประจำพระองค์พระมหากษัตริย์ตราบจนกระทั่งปัจจุบัน ตอนต้นมีลักษณะและสัณฐานเหมือนกับธงมหาราชใหญ่ กว้างไม่เกิน ๖๐ เซนติเมตรตอนท้ายมีชายต่อสีขาว แปลงเป็นรูปธงยาวเรียวปลายกว้างครึ่งหนึ่งของตอนต้น ส่วนยาวโดยตลอดเป็นแปดเท่าของตอนต้น ชายธงตัดเป็นรูปแฉกอย่างหางนกแซงแซว ลึกสามในแปดของส่วนยาว ธงนี้ใช้สำหรับเชิญขึ้นที่เสาใหญ่ในเรือพระที่นั่งลำหนึ่งลำใด เช่นเดียวกับธงมหาราชใหญ่แต่ถ้าเวลาใดที่โปรดเกล้าฯ ให้ชักธงมหาราชน้อยแทนธงมหาราชใหญ่ หมายความว่า ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้งดการยิงสลุต
