ช่างเขียนที่มีชื่อเสียงย่อมได้รับการฝึกหัดมาอย่างดี ในสมัยโบราณผู้ที่ต้องการจะเป็นช่างเขียน ต้องเริ่มต้นด้วยการฝึกหัดงานในสำนักช่างเขียน มีครูที่เป็นพระหรือฆราวาส ผู้ฝึกหัดคงเริ่มด้วยการปรนนิบัติรับใช้ครู จัดเตรียมวัสดุอุปกรณ์ อันเป็นงานง่ายๆ ก่อนที่จะฝึกเขียนภาพเมื่อเริ่มมีฝีมือเป็นช่างฝึกหัดได้ ครูก็เริ่มปล่อยให้แสดงฝีมือ จนชำนาญมีชื่อเสียงแล้ว จึงออกไปรับงานแสดงฝีมือเอง รายที่ไปไกลๆ เลยตั้งถิ่นฐานรกรากอยู่ที่นั่น และเริ่มมีลูกมือ ลูกศิษย์ลูกหาฝึกฝนกันจนได้ช่างเขียนรุ่นต่อๆ มา ในที่สุดกลายเป็นสกุลช่างตามท้องถิ่นนั้นๆ สืบเนื่องกันเป็นทอดๆ ก่อนที่ระบบโรงเรียนจะเข้ามามีบทบาทแทนที่
ช่างหลวงที่ประจำราชสำนัก ย่อมเขียนภาพอย่างมีระเบียบแบบแผนยิ่งกว่าช่างตามท้องถิ่นที่ห่างไกลออกไป ชื่อเสียงและฝีมืออันประณีตของช่างหลวงจึงเป็นที่ยอมรับกันทั่วไปงานของช่างหลวงจึงมีอิทธิพลต่อการเขียนของช่างท้องถิ่น การถ่ายเทอิทธิพลศิลปะจากกลุ่มช่างหนึ่งไปยังอีกกลุ่มช่างหนึ่งนั้นมีอยู่เสมอซึ่งเกิดจากการติดต่อกัน การที่ได้รับรู้ได้ดูได้เห็นย่อมรับเอาสิ่งที่ดี ที่น่าพอใจนำมาปรับใช้ในงานเขียนของตน จึงเกิดมีลักษณะทางศิลปะที่งอกเงยขึ้นใหม่เป็นรูปแบบร่วมสมัยกันได้ทางหนึ่งอย่างไรก็ดี ลักษณะเฉพาะของสกุลช่าง และของช่างที่มีความถนัดต่างกัน ย่อมแฝงอยู่ในงานเขียนของตนไม่มากก็น้อย จึงกล่าวได้ว่า เมื่อดูภาพจิตรกรรมไทยโดยผิวเผินแล้วอาจเห็นว่าเหมือนๆ กัน แต่หากพิจารณาให้ละเอียดลออแล้วย่อมเห็นได้ว่ามีข้อแตกต่างกันไปตามลักษณะเฉพาะของฝีมือช่าง หรือของสกุลช่าง
หลังจากอิทธิพลของตะวันตกแพร่หลายเข้ามาสู่ประเทศไทยระลอกสำคัญ เริ่มตั้งแต่รัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สังคมไทยมีการปรับเปลี่ยนที่รวดเร็วกว่าเดิมแนวความคิด และวิธีการเขียนภาพอย่างตะวันตกแพร่หลายเข้ามาควบคู่กับอิทธิพลทางด้านอื่นๆซึ่งมีผลต่อวิถีชีวิตของชาวไทยด้วย
การปรับเปลี่ยนอย่างเด่นชัดมีมาเป็นลำดับจนถึงปัจจุบัน ในส่วนของช่างเขียนที่บัดนี้นิยมเรียกกันว่าจิตรกรนั้น ส่วนใหญ่จะเลิกการเขียนภาพไทยแบบประเพณีไปแล้ว นิยมเขียนภาพแนวสากลร่วมแนวทางกับจิตรกรรมของนานาประเทศทั้งนี้เป็นเรื่องปกติของการปรับเปลี่ยนทางด้านแนวความคิด วัฒนธรรม และการแสดงออกอันสอดคล้องกับสภาพเศรษฐกิจและสังคม
งานของช่างเขียนที่เคยสร้างขึ้นเพื่อจรรโลงพุทธศาสนา มีราชสำนัก หรือสถาบันทางศาสนาซึ่งมีวัดให้การสนับสนุนก็เปลี่ยนไปจิตรกรสร้างงานตามแนวความคิด แนวถนัดของตน โดยไม่จำเป็นต้องเขียนเรื่องอันเนื่องในศาสนาตามแบบอย่างประเพณีอีกต่อไป มีรายได้จากการขายภาพหรือรับจ้างเขียนภาพ บ้างก็รับราชการเป็นอาจารย์สอนศิลปะตามสถาบันการศึกษาของราชการ หรือของเอกชน โดยใช้เวลาว่างเขียนภาพด้วย วงการธุรกิจของยุคปัจจุบันที่มีการแข่งขันกันมากยิ่งขึ้นทุกที ต้องอาศัยศิลปะสื่อเพื่อการขายสินค้า จิตรกรก็เข้าไปมีบทบาทอยู่ด้วย เช่น ทางด้านงานออกแบบโฆษณา ที่มีวัสดุอันหลากหลายให้เลือกใช้
หน้าที่ของช่างเขียนที่เปลี่ยนไปตามกาล-เวลานั้น สอดคล้องกับการเปลี่ยนแปลงทางด้านจิตรกรรมจากแบบประเพณีไทย มาเป็นแบบร่วมสมัยในปัจจุบัน อย่างไรก็ตาม คุณค่าของจิตรกรรมแบบประเพณีไทย ยังเป็นที่สนใจกันในกลุ่มจิตรกรรุ่นใหม่บางกลุ่ม เขาเหล่านั้นพยายามหาวิธีสร้างสรรค์ขึ้นมาใหม่ให้สอดคล้องกับยุคสมัยส่วนหน้าที่ของจิตรกรรมไทยแบบประเพณีก็เปลี่ยนไปจากภาพจิตรกรรมฝาผนังในอุโบสถหรือวิหาร กลายเป็นภาพแขวนประดับผนังโรงแรมผนังสำนักงานทันสมัย หรือตามห้องแสดงภาพที่มีอยู่ทั่วไป
โลกทัศน์ของชาวไทยที่ผูกพันอยู่กับแนวความคิดในพุทธศาสนา สะท้อนอยู่ในภาพจิตรกรรมแบบประเพณีที่งดงามตามแนวทางที่เรียกว่า อุดมคติกึ่งสมจริง กิจกรรมทางสังคมชีวิตความเป็นอยู่ของผู้คน ได้รับการถ่ายทอดจำลองอยู่ในภาพจิตกรรมด้วย นับเป็นคุณค่าทางประวัติศาสตร์อย่างหนึ่ง นอกเหนือจากคุณค่าที่เราได้เรียนรู้ถึงภูมิปัญญา และฝีมือของช่างโบราณที่ถ่ายทอดเรื่องราวทางศาสนาออกมาเป็นภาพอย่างมีระเบียบงดงาม และแนบเนียน คุณค่าเหล่านี้มิได้เกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว หากแต่ต้องใช้ระยะเวลาอันยาวนาน สั่งสม สืบทอด และปรับปรุงกันมาหลายศตวรรษ
ดูเพิ่มเติมจากเรื่อง จิตรกรรมไทย เล่ม ๑๓
