วัฒนธรรมทวารวดีสืบทอดจากวัฒนธรรมฟูนัน ชื่อของรัฐทวารวดีปรากฏอยู่ในบันทึกของพระภิกษุจีนชื่อ หยวนฉ่างหรือเหี้ยนจัง ในพุทธศตวรรษที่ ๑๒ โดยเรียกว่า "โตโลโปตี้" และว่าตั้งอยู่ระหว่างรัฐศรีเกษตร (ในพม่าปัจจุบัน) กับรัฐอิศานปุระ (ในกัมพูชาปัจจุบัน) ซึ่งก็คือในดินแดนประเทศไทยปัจจุบัน หลักฐานที่ยืนยันอีกอย่างหนึ่งที่เกี่ยวกับชื่อทวารวดีก็คือ การพบเหรียญเงิน ที่มีจารึกภาษาสันสกฤตความว่า "ศรีทวารวติศวรปุณยะ" แปลว่า "บุญกุศลของพระราชาแห่งศรีทวารวดี" อย่างไรก็ดีเป็นที่น่าสนใจว่าสร้อยนามของอยุธยาจริงๆ นั้นมีคำทวารวดีอยู่ด้วย คือกรุงเทพทวารวดีศรีอยุธยาซึ่งทำให้เชื่อว่าทวารวดีน่าจะเป็นชื่อรัฐใหญ่ที่มีอำนาจอยู่ในภาคกลางบนแผ่นดินไทยมาแต่โบราณก่อนอยุธยาจริง และคงจะมีอำนาจอยู่ระหว่างราวพุทธศตวรรษที่ ๑๑-๑๖ รัฐนี้มีการติดต่อกับดินแดนตะวันออกกลาง และไกลไปถึงถิ่นของพวกเฟอร์นิเชียนและโรมันด้วย จากผลงานศิลปกรรมที่ปรากฏอยู่ แสดงว่าเป็นรัฐที่ประชาชนนิยมนับถือพระพุทธศาสนาลัทธิเถรวาท และมีศูนย์กลางทางวัฒนธรรมอยู่ในภาคกลางแถบลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาและแม่น้ำแม่กลอง คือ แถบจังหวัดนครปฐม ราชบุรี เพชรบุรี สุพรรณบุรี ลพบุรีสิงห์บุรี ชัยนาท และนครสวรรค์ และได้ปรากฏในเมืองต่างๆ ทั่วทุกทิศ อาทิ ทิศเหนือไปถึงลำพูน (หริภุญไชย) ทิศตะวันออก ไปปรากฏที่นครนายก ปราจีนบุรี และอรัญประเทศ ทิศตะวันออกเฉียงเหนือปรากฏที่สระบุรี นครราชสีมา มหาสารคาม ชัยภูมิ ขอนแก่น บุรีรัมย์กาฬสินธุ์ ร้อยเอ็ด และยโสธร ทิศใต้ปรากฏที่ราชบุรีเพชรบุรี สุราษฎร์ธานี นครศรีธรรมราช และยะลา
ตามเส้นทางที่กล่าวมานี้จะพบร่องรอยหลักฐานงานศิลปกรรมที่แสดงรูปแบบจากศิลปะคุปตะและหลังคุปตะของอินเดีย และได้พัฒนาปรับเปลี่ยนนำลักษณะพื้นเมืองเข้าผสมผสานทีละน้อยจนเป็นลักษณะของตนเองได้เป็นอย่างดี
แหล่งโบราณคดีทวารวดีสำคัญที่กรมศิลปากรทำการขุดค้น ได้พบโบราณวัตถุที่น่าสนใจและเป็นประโยชน์ต่อการศึกษาศิลปวัฒนธรรมประเพณีแบบทวารวดีได้ มีพบที่ในภาคกลาง เช่นที่จังหวัดนครปฐม อำเภออู่ทองจังหวัดสุพรรณบุรี บ้านโคกไม้เดน อำเภอพยุหะคีรีและที่จันเสน อำเภอตาคลี จังหวัดนครสวรรค์อำเภออินทร์บุรี จังหวัดสิงห์บุรี และที่ตำบลอู่ตะเภาอำเภอมโนรมย์ จังหวัดชัยนาท
ส่วนทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือได้พบคตินิยมที่โดดเด่นคือ การสลักภาพพระพุทธประวัติและชาดก บนใบเสมาขนาดใหญ่ที่ปักรอบเป็นวงกลมหรือวงรูปไข่ ล้อมรอบเขตศักดิ์สิทธิ์หรือเขตที่ใช้ประกอบพิธีกรรม เช่นที่ จังหวัดชัยภูมิบุรีรัมย์ กาฬสินธุ์ นครราชสีมา มหาสารคาม และหนองคาย
