วัยเด็กเล็ก (อายุ ๑ - ๒ ๑/๒ปี) เป็นระยะที่ฟรอยด์เรียกว่า "ระยะความพอใจอยู่ที่ทวารหนัก" (anal period) เด็กเริ่มวิ่งได้ ไปไหนได้เองโดยไม่ต้องพึ่งผู้ใหญ่ เขาเริ่มช่วยตัวเองได้ เช่น ตักข้าวกินเองได้ขณะเดียวกัน ผู้ใหญ่ก็มักจะ ฝึกหัดการขับถ่ายให้เป็นที่เป็นทาง (toilet training) เด็กจะพอใจใน การขับถ่ายเพราะเขารู้สึกว่าเขาสามารถควบคุมการถ่ายด้วยตัวเขาเองได้ จะกลั้นก็ได้ จะเบ่งก็ได้ ซึ่งทำให้เขาภูมิใจมาก อย่างไรก็ตาม ถ้าเด็กถูกบังคับเรื่องการขับถ่ายมากเกินไปในระยะนี้ หรือถูกฝึกให้นั่งโถถ่ายอุจจาระก่อนเวลาอันสมควร กล่าวคือก่อนที่กล้ามเนื้อและประสาทจะเจริญเพียงพอที่จะช่วยให้เขาบังคับการนั่งถ่ายได้เองแล้ว เขาอาจมีปัญหาเมื่อเติบโตเป็นผู้ใหญ่ อาจมีบุคลิกภาพย้ำคิดย้ำทำ จู้จี้ เจ้าระเบียบ เถรตรงเกินไป ตึงเครียด เคร่งเครียด ไม่รู้จักยืดหยุ่น
วัยนี้อีริคสันเรียกว่า "ระยะเป็นอิสระปกครองตนเอง" (stage of autonomy) เขาอยากรุกราน อยากรู้อยากเห็น อยากลองทำโน่นทำนี่ เช่น อยากเลือกเสื้อกางเกง ไม่ชอบให้ใครมาบังคับให้เขาเลือกสวมตัวนั้นตัวนี้ตามที่ผู้ใหญ่ต้องการ ผู้ใหญ่ที่ไม่เข้าใจจึงมักมองว่าเขาดื้อ ผู้ใหญ่ควรให้โอกาสเขาเรียนรู้จากประสบการณ์ แต่ขณะเดียวกันก็จำกัดขอบเขตตามสมควรถ้าปล่อยให้เขาเรียนรู้เองตามลำพัง เขาอาจได้รับอันตราย เช่น เขาอยากจับกาน้ำเดือด ยิ่งห้ามก็เหมือนยิ่งยุ ผู้ใหญ่อาจยกกาน้ำไปเสียให้พ้นมือเขาหรืออาจลองช่วยจับปลายนิ้วเขาแตะนิดหนึ่งพอให้เขาได้เรียนรู้จากประสบการณ์ว่าความร้อนนั้นเป็นย่างไร
วัยนี้เป็นระยะเริ่มต้นของการเจริญด้านคุณธรรม (superego) ความรับผิดชอบ และการทำความดีเด็กจะเริ่มเลียนแบบผู้ใหญ่ที่ใกล้ชิด คือ บิดามารดาถ้าเด็กถูกบังคับกดดัน หรือมีข้อห้ามมากเกินไปเขาอาจเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่ขี้กังวล ขาดความมั่นใจและขาดความภาคภูมิใจในตนเอง แต่ถ้าถูกตามใจมากเกิดไปโดยไม่มีขอบเขต เด็กจะเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่ไม่รู้จักบังคับตนเอง ซึ่งอาจมีผลเสียในการติดต่อกับบุคคลอื่น
