จักรเฟือง - อ่านสารานุกรมไทย

          ลูกล้อที่มีฟันเฟืองที่ขอบโดยรอบ เรียกว่า จักรเฟือง ใช้หลักการผ่อนแรงคล้ายกับกว้าน ลักษณะหลักที่ต่างกันก็คือ วงจักรเฟืองสองวงหมุนรอบแกนคนละแกนซึ่งเรียกว่า เพลา แรงส่งจากเพลาหนึ่งไปยังอีกเพลาหนึ่งนั้น ผ่านโดยทางฟันของจักรเฟืองทั้งสองวงซึ่งขัดประสานซึ่งกันและกัน จักรทั้งสองหมุนไปพร้อมกัน ถ้าจักรวงใหญ่มีฟัน ๕๐ ซี่ และวงเล็กมีฟันเพียง ๑๐ซี่ เมื่อวงใหญ่หมุนไปได้หนึ่งรอบ วงเล็กต้องหมุนตามไปถึง ๕รอบ ซึ่งเรียกว่าจักรเฟืองคู่นี้มีอัตราส่วนความเร็วหนึ่งต่อห้าจักรเฟือง จึงใช้สำหรับเปลี่ยนความเร็วในการหมุน ถ้าใช้กฎของงานในที่นี้ แรงพยายามที่ใช้หมุนจักรเฟืองวงเล็ก จะทำให้เกิดแรงหมุนในจักรเฟืองวงใหญ่ถึงห้าเท่า เพราะว่า จักรเฟืองวงนี้หมุนช้ากว่าตามอัตราส่วนความเร็วของมัน
          เครื่องปั่นกรอด้ายแบบพื้นบ้านที่ใช้กันมานานแล้ว เป็นแนวแนะให้เกิดการใช้โซ่สำหรับส่งแรงระหว่างจักรเฟืองสองวงดังเช่นที่ใช้ในรถจักรยาน ถ้าจักรที่ใช้ถีบรถมีฟัน ๔๐ ซี่ และจักรที่หมุนดุมล้อมีฟัน ๑๐ ซี่ คนขี่จักรยานถีบจักรหมุนไปหนึ่งรอบจะหมุนวงล้อไปได้สี่รอบ ถ้าวงล้อมีเส้นผ่านศูนย์กลาง ๐.๗๐
    เมตร ใช้ (π=22)
                    7

รถจักรยานก็จะแล่นไปได้ ๘.๘๐ เมตรและถ้าจักรยานยิ่งมีเฟืองทดให้เร็วขึ้นเท่าไร ผู้ขับขี่ก็ต้องออกแรงถีบหนักขึ้นตามกัน