ประเภทของหนังสือ - อ่านสารานุกรมไทย

          ความสนใจของมวลชนที่มีต่อหนังสือได้มีมากขึ้นไปตามความเจริญของสังคมและบ้านเมือง  จนมีคำกล่าวกันว่าหนังสือเป็นเครื่องวัดความเจริญของสังคมอย่างหนึ่ง  ความสนใจได้แตกแขนงออกไปอย่างกว้างขวาง และสนใจในรายละเอียดลึกลงไปในแต่ละแขนง  ทำให้เกิดการศึกษาค้นคว้าหาความรู้  และทำให้เกิดหนังสือประเภทต่างๆ ขึ้นมาก แต่ละประเภทมีกลุ่มบุคคลที่สนใจแตกต่างกันไป  ลักษณะการใช้งาน  อายุการใช้งานก็แตกต่างกันไปด้วยวิธีการผลิตหนังสือแต่ละประเภทและวัสดุที่ใช้ผลิตก็ต้องแตกต่างกันออกไป    ผู้ผลิตจะต้องหาวิธีการผลิตให้เหมาะสมกับหนังสือแต่ละประเภท
         การแบ่งประเภทของหนังสือมีวิธีแบ่งได้หลายอย่าง  แต่เพื่อให้เห็นลักษณะการผลิตและรูปเล่มได้เด่นชัด  หนังสืออาจแบ่งออกเป็นสองประเภทใหญ่ๆ คือ   วารสาร (Periodical)และหนังสือเล่ม (book) วารสาร (Periodical)  เป็นหนังสือที่มีชื่อหนังสือคงที่  จัดพิมพ์ออกจำหน่ายจ่ายแจกตามลำดับเรื่อยไป  เช่น หนังสือที่พิมพ์ออกมาทุกวันจะมีชื่อหนังสือชื่อเดียวกันตลอด  ได้แก่  สยามรัฐ ไทยรัฐ  เดลินิวส์  หรือหนังสือที่พิมพ์ออกมาทุกสัปดาห์  ทุกสองสัปดาห์  ทุกเดือน หรือทุกระยะเวลาต่างๆ มีชื่อหนังสือเหมือนกัน  เช่น สตรีสาร  วิทยาจารย์  หลักไท  หนังสือเหล่านี้เป็นวารสาร  หนังสือประเภทวารสารยังอาจแบ่งออกเป็นประเภทย่อยได้เป็นหนังสือพิมพ์(newspaper)  และนิตยสาร (magazine)
          หนังสือพิมพ์ (newspaper) เป็นหนังสือที่มีวัตถุประสงค์หลักในการให้ข่าวสารปัจจุบันแก่ผู้อ่าน  ส่วนนิตยสารนั้นมุ่งที่จะให้ความรู้ความบันเทิงเป็นสิ่งสำคัญ  การที่วัตถุประสงค์ในการจัดทำแตกต่างกัน   ลักษณะการใช้งานของหนังสือและลักษณะรูปร่างของหนังสือจึงย่อมแตกต่างกันออกไปด้วย  จะเห็นว่าหนังสือพิมพ์นั้นพิมพ์บนกระดาษแผ่นใหญ่เรียงซ้อนกัน  พับเป็นเล่มโดยไม่เย็บเล่มและไม่มีปก  ส่วนนิตยสารนั้นมักมีปกที่พิมพ์สีสันสวยงาม  เย็บเป็นเล่มและเจียนเล่มเรียบร้อย ขนาดของเล่มเล็กกว่าหนังสือพิมพ์  การที่หนังสือประเภทใดจะมีรูปเล่มและขนาดอย่างใดย่อมแล้วแต่ลักษณะและวัตถุประสงค์การใช้งานของหนังสือเล่มนั้นๆ เป็นสำคัญ  รูปเล่มและขนาดเล่มจะเป็นตัวกำหนดเครื่องจักรเครื่องมือเครื่องใช้ในการผลิต   ตลอดจนวัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในการผลิตด้วย จึงเป็นเรื่องที่ต้องคำนึงถึงเชื่อมโยงกันไปทั้งสิ้น
          ผู้อ่านหนังสือพิมพ์ต้องการทราบข่าวอันเป็นปัจจุบันและจะสนใจในข่าว ไม่พิถีพิถันมากนักในเรื่องความประณีตในการจัดพิมพ์และการทำเล่ม โดยปกติหนังสือพิมพ์จะพิมพ์วันต่อวัน  ความรวดเร็วในการผลิตและการกระจายหนังสือไปให้ถึงมือผู้อ่านจึงเป็นเรื่องสำคัญ  จึงต้องมีระบบการรวบรวมข่าวให้ได้รวดเร็วและครอบคลุมความสนใจของผู้อ่านให้ทั่วถึง ปริมาณผู้อ่านมีมากจึงต้องจัดพิมพ์ออกเป็นจำนวนมากต่อวัน  การเรียงพิมพ์จะเรียงเป็นคอลัมน์เพราะสะดวกในการนำมาจัดหน้า  หน้าหนึ่งๆ ในหนังสือพิมพ์ประกอบด้วยเรื่องหลายเรื่องพร้อมรูปภาพประกอบในหน้าเดียวกัน  โดยเฉพาะหน้าแรกเป็นหน้าที่ผู้อ่านจะตัดสินใจเลือกซื้อ  จึงควรเลือกข่าวสำคัญๆหลายข่าวลงพิมพ์รวมไว้ในหน้าแรก โดยเลือกข่าวสำคัญที่สุดพิมพ์เป็นหัวข่าวใหญ่และข่าวรองลงไปตามลำดับ  เพื่อจะได้ดึงดูดความสนใจจากคนหลายกลุ่ม  การพิมพ์ต้องพิมพ์ด้วยความรวดเร็ว จึงควรมีรูปเล่มที่สามารถผลิตได้ด้วยความรวดเร็ว  เมื่อพิมพ์และพับเสร็จออกจากแท่นพิมพ์ก็จัดส่งให้ถึงมือผู้อ่านได้เร็วที่สุด
          ผู้อ่านสามารถอ่านได้ทุกเวลา  ทุกสถานที่ ไม่ว่าจะกำลังดื่มกาแฟ  เข้าห้องน้ำ  โดยสารรถหรือเรือ  แม้มีเวลาอ่านเพียงเล็กน้อยถ้ามีข่าวที่ตนสนใจก็จะอ่านก่อน  หนังสือพิมพ์หน้าหนึ่งๆ  ประกอบด้วยข่าวหลายข่าว เรื่องหลายเรื่องกระจายไปทั้งหน้า   ผู้อ่านจะดูไปตามหัวข่าวทั้งหมดแล้วจึงตัดสินใจว่าสนใจเรื่องใดเป็นอันดับแรกก็จะอ่านเรื่องนั้นก่อน จบแล้วก็จะอ่านเรื่องที่สนใจรองลงไปตามลำดับ  ไม่ได้อ่านหมดทุกเรื่องอ่านเพียงแต่เรื่องที่ตนสนใจหนังสือพิมพ์ฉบับหนึ่งอยู่ในความสนใจเพียงวันเดียวหรือไม่ถึงวัน  จึงมีราคาอยู่เพียงวันเดียวเมื่อพ้นวันไปแล้วก็หมดราคา  จนเรียกได้ว่าสูญค่า  เพราะราคาหนังสือพิมพ์นั้นจะต่ำกว่าราคาของกระดาษเปล่าที่ยังมิได้พิมพ์  ต้องรวบรวมขายกันตามน้ำหนักเป็นกิโลกรัม  กระดาษที่ใช้พิมพ์จึงใช้กระดาษปรู๊ฟหรือกระดาษหนังสือพิมพ์  เพราะราคาถูกไม่ต้องมีความทนทาน
         นิตยสาร (magazine)  สำหรับนิตยสารนั้น  ผู้ซื้อจะมีความพิถีพิถันมากกว่าซื้อหนังสือพิมพ์  นิตยสารจึงมีปกที่พิมพ์ภาพสวยงาม อายุการใช้งานมีระยะเวลานานกว่าหนังสือพิมพ์ซึ่งจะมีอายุอย่างน้อยเท่ากับระยะเวลาออกนิตยสารนั้นๆ  นิตยสารจึงยังคงคุณค่านานกว่าหนังสือพิมพ์ แม้เมื่อพ้นเวลาใช้งานแล้วก็ยังพอมีราคาอยู่บ้าง
         ผู้อ่านนิตยสารต้องมีความสนใจและมีเวลาว่างพอสมควรจึงจะหยิบอ่าน  โดยจะพลิกดูหน้าต่างๆ ไปก่อนตลอดเล่มหรือเกือบตลอดเล่มว่านิตยสารเล่มนั้นมีเรื่องใดบ้าง จะไม่อ่านเรียงลำดับกันไปจากหน้าแรกเรื่องแรก  แต่จะเลือกอ่านเรื่องที่ถูกใจก่อนเป็นเรื่องๆ  ไป ปกติผู้ซื้อส่วนใหญ่ไม่ได้อ่านหมดทุกเรื่องในเล่ม
         หนังสือเล่ม (book)  เป็นประเภทใหญ่ของหนังสืออีกประเภทหนึ่ง  อาจแบ่งออกเป็นประเภทย่อยได้หลายวิธี  คือแบ่งตามลักษณะของผู้อ่าน เช่น หนังสือเด็ก  หนังสือผู้ใหญ่หรือแบ่งตามเนื้อหาสาระ เช่น หนังสือสารคดีหนังสือบันเทิงคดี  ซึ่งแต่ละประเภทแบ่งย่อยออกไปได้อีก  เช่น สารคดี อาจแบ่งเป็นแบบเรียนในระดับการศึกษาต่างๆ  คู่มือครู แบบฝึกหัดตำราทางวิชาการ  หนังสืออ้างอิง  บันเทิงคดีก็แบ่งเป็น  นวนิยาย  กวีนิพนธ์  หนังสือเด็กก็อาจแยกออกเป็น  หนังสือภาพ  หนังสือการ์ตูนนิยาย  หนังสือแต่ละประเภทก็มีลักษณะรูปเล่มเฉพาะที่เหมาะกับลักษณะการใช้งานของหนังสือประเภทนั้นๆ  การผลิตหนังสือแต่ละประเภทจึงมีวิธีการและอุปกรณ์ที่เหมาะสมแก่การผลิตหนังสือประเภทนั้นๆ ซึ่งก็ย่อมแตกต่างกันออกไปแต่ละประเภท
          การซื้อหนังสือเล่ม  ผู้ซื้อจะเลือกซื้อพิถีพิถันมาก  เช่น เลือกเนื้อหาที่ตรงกับความสนใจเลือกผู้ประพันธ์ที่ตนชอบ   พิถีพิถันในคุณภาพของการพิมพ์  การทำเล่ม   และราคา   เมื่อซื้อเล่มใดแล้วก็จะอ่านจากหน้าแรกเรียงลำดับจนจบเล่ม  เว้นแต่ซื้อมาผิดอ่านไปแล้วไม่ชอบก็ไม่อ่านต่อหรืออาจฝืนอ่านไปจนจบเล่ม หนังสือเล่มมักไม่สูญค่าอ่านแล้วก็ยังเก็บไว้อ่านได้อีกในภายหลังหรือให้ผู้อื่นอ่านต่อได้ ในแต่ละประเภทย่อยของหนังสือเล่มต่างๆ ก็มีลักษณะเฉพาะเช่น หนังสือสำหรับเด็กก็มักมีภาพมากและใช้ตัวหนังสือตัวโต  ส่วนหนังสือแบบฝึกหัดที่นักเรียนต้องเขียนคำตอบในเล่มมักเป็นหนังสือปกอ่อนใช้กระดาษไม่ต้องดีมาก  พอให้เขียนตอบได้  ไม่ซึมหมึกเพราะใช้เขียนกันครั้งเดียว  ราคาไม่แพงเพื่อให้นักเรียนสามารถซื้อได้
          หนังสืออ้างอิง  เป็นหนังสือที่มีลักษณะพิเศษอีกแบบหนึ่งที่ผู้อ่านจะเลือกอ่านค้นคว้าเอาเฉพาะเรื่องที่ต้องการ  เช่น หนังสือพจนานุกรมจากภาษาหนึ่งไปอีกภาษาหนึ่ง  ผู้ซื้อจะค้นดูศัพท์เฉพาะคำที่ต้องการทราบความหมายโดยจะเปิดดูหน้าและตำแหน่งตรงที่มีศัพท์ที่ต้องการจะค้น  แล้วอ่านดูว่ามีคำแปลว่าอย่างใด  เข้าใจแล้วก็ปิดเล่ม  หนังสือเล่มหนึ่งๆ ได้อ่านจริงๆ ไม่กี่บรรทัดไม่กี่หน้า  หากเป็นพจนานุกรมฉบับกระเป๋าก็จะต้องผลิตให้มีขนาดเล็กสามารถพกติดตัวไปได้สะดวก  สามารถค้นดูศัพท์ได้ทุกเวลาที่ต้องการ  ขนาดของเล่มหนังสือจะเป็นสิ่งกำหนดตัวพิมพ์   ความหนาของแผ่นกระดาษและชนิดของกระดาษที่จะพิมพ์  เพื่อให้หนังสือมีขนาดพอเหมาะที่จะบรรจุศัพท์ต่างๆ ลงในเล่มให้ครอบคลุมได้กว้างขวางตามที่ต้องการ  และให้ได้ขนาดกว้างยาวและหนาพอที่จะพกในกระเป๋าเสื้อของผู้อ่านได้
          วัตถุประสงค์และลักษณะการใช้งานของหนังสือ   ความสนใจและฐานะทางเศรษฐกิจของผู้อ่านเป็นสิ่งที่กำหนดลักษณะ  รูปร่าง ขนาดและคุณภาพของวัสดุที่ใช้ในการผลิตหนังสือและจะมีผลถึงการเลือกใช้ตัวพิมพ์  ระบบการพิมพ์วิธีพิมพ์  วิธีทำเล่ม  เพื่อให้การผลิตมีประสิทธิภาพสูงสุดและได้หนังสือที่เหมาะสมแก่การใช้งาน