วัวไทย หมายถึง วัวที่มีพื้นเพกำเนิดในประเทศไทย มีเลี้ยงกันกระจายทั่วไปในภาคต่าง ๆ ของประเทศไทย ตารางที่ ๔ แสดงจำนวนวัวที่เลี้ยงกันในภาคต่าง ๆ จะเห็นได้ว่า โดยทั่วไปวัวเพศเมียมีมากกว่าเพศผู้เพียงเล็กน้อยเท่านั้น เพราะวัวใช้งานโดยทั่วไปเป็นวัวตัวผู้ ซึ่งได้รับการตอนแล้ว
ตารางที่ ๔ จำนวนวัวในภาคต่าง ๆ ของประเทศไทย พ.ศ. ๒๕๒๑
สำนักงานสถิติแห่งชาติ สำนักนายกรัฐมนตรี
วัวไทยเป็นวัวขนาดเล็ก เมื่อเทียบกับวัวพันธุ์อื่น ตัวผู้โตเต็มที่มีน้ำหนักโดยเฉลี่ย ๓๐๐-๓๕๐ กิโลกรัม ตัวเมียโตเต็มที่มีน้ำหนักเฉลี่ย ๒๐๐-๒๕๐ กิโลกรัม วัวไทยมีกระดูกเล็บบอบบาง ใบหน้ายาว หน้าผากแคบ ตาขนาดปานกลาง ขนตามใบหน้าสั้นเกรียน จมูกแคบ ใบหูเล็กกะทัดรัด ปลายหูเรียวแหลม โดยทั่วไปมีเขาสั้นถึงยาวปานกลาง ตั้งแต่ ๑๕-๔๕ เซนติเมตร ตัวเมียมักมีเขาสั้นหรือไม่มีเขา เขามีลักษณะ ตั้งขึ้นโง้งงุ้มเข้าหากัน และยื่นไปข้างหน้าเล็กน้อย ลำคอบอบบาง ใต้คอมีเหนียงคอเป็นแถบลงไปถึงอกส่วนต่อระหว่างคอและไหล่มองเห็นได้ชัด เหนือไหล่ของวัวตัวผู้มีก้อนเนื้อ เรียกว่า โหนกหรือหนอก สันหลังลาดขึ้นจากโหนกไปสู่บั้นเอว แล้วลาดลงตามบั้นท้ายไปสู่โคนหาง ขายาว รูปร่างค่อนข้างสูงเมื่อเทียบกับวัวเนื้อพันธุ์ยุโรป พื้นท้องจากส่วนหน้าคอดกิ่วไปสู่ส่วนหลัง วัวตัวเมียมีเต้านมเล็กเป็นรูปฝาชี ให้นมน้อย
วัวไทยมีขนสั้นเกรียนทั่วตัว ขนมีสีต่าง ๆ ตั้งแต่ สีดำ สีน้ำตาล สีน้ำตาลอ่อน สีฟาง สีเทาไปจนถึงสีลาย สีที่พบเห็นบ่อย ๆ คือ สีน้ำตาลอ่อน และสีดำ ขนใต้ท้อง และซอกขามักมีสีจางกว่าส่วนอื่น ๆ ของร่างกาย
โดยทั่วไป วัวไทยมีนิสัยขี้ตื่น ปราดเปรียวกว่าวัวพันธุ์อื่น แต่ถ้าเลี้ยงดูอย่างใกล้ชิด อาจเชื่องมากเหมือนกัน แม่วัวไทยเลี้ยงลูกดีแต่ให้นมน้อย เวลาคลอดใหม่ ๆ มักหวงลูกมาก และอาจมีนิสัยดุร้ายกับสุนัขหรือคนที่ไม่รู้จัก
ลูกวัวไทยแรกเกิดมีน้ำหนักประมาณ ๑๔-๑๕ กิโลกรัม ลูกวัวตัวผู้โตกว่าลูกวัวตัวเมีย รายละเอียดเกี่ยวกับน้ำหนักและขนาดลูกวัวไทย ได้แสดงไว้ในตารางที่ ๕
ตารางที่ ๕๑ น้ำหนักและขนาดของลูกวัวไทยแรกเกิด
๑ วิทยานิพนธ์ปริญญาตรี โดย ประมวล ทับธง พ.ศ. ๒๕๐๗ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
โดยทั่วไป ลูกวัวจะดูดนมแม่จนถึงอายุ ๘ เดือน จึงจะถูกแยกฝูง เพราะ แม่ให้นมน้อยหรือหยุดให้นม และลูกวัวเริ่มรู้จักหาหญ้ากินเอง หากปล่อยลูกวัวไว้กับแม่ ลูกวัวตัวผู้ที่มีขนาดใหญ่โต อาจผสมพันธุ์กับแม่ของตัวเอง ทำให้ได้ลูกขนาดเล็กและอ่อนแอ หรืออาจผสมกับลูกวัวสาว อายุยังไม่เต็มวัย อาจเกิดผลเสียได้เช่นกัน
ลูกวัวที่ถูกแยกจากแม่เมื่ออายุประมาณ ๘ เดือน เรียกว่า ลูกวัวหย่านม น้ำหนักของลูกวัวหย่านมเฉลี่ยประมาณ ๑๑๒ กิโลกรัม ขนาดโดยละเอียดแสดงไว้ในตารางที่ ๖
ตารางที่ ๖๑ น้ำหนักและขนาดของลูกวัวไทยเมื่อหย่านม
หลังหย่านมแล้ว ลูกวัวไทยหาหญ้ากินเองในทุ่งลูกวัวหลังหย่านมจนถึงอายุ ๑-๒ ปี จะเติบโตประมาณวันละ ๒๐๐-๓๐๐ กรัม ทั้งนี้ ขึ้นอยู่กับความสมบูรณ์ของทุ่งหญ้า วัวไทยจะโตเต็มที่เมื่ออายุ ๔-๕ ปี ในตารางที่ ๗ แสดงน้ำหนักและขนาดของแม่วัวไทย
ตารางที่ ๗๓ น้ำหนักและขนาดแม่วัวไทย
วัวไทยมีอุณหภูมิปกติของร่างกาย ๑๐๒-๑๐๒.๕ องศาฟาห์เรนไฮต์ (ประมาณ ๓๘.๙ องศาเซลเซียส) หายใจนาทีละประมาณ ๒๕-๓๐ ครั้งในอาการปกติ เลือดวัวไทยมีปริมาณ เฮโมโกลบิน ๑๐-๑๑ มิลลิกรัม/ซีซี และปริมาณเฮมาโทคริต ประมาณ ๔๐-๔๓ เปอร์เซ็นต์
วัวไทยตัวผู้ใช้ผสมพันธุ์ได้ดีเมื่ออายุ ๓-๓ ๑ ๒ปี ส่วนตัวเมียใช้ผสมพันธุ์เมื่ออายุ ๒ ๑๒ - ๓ ปี ทั้งนี้อาจผสมพันธุ์ได้เร็วขึ้น หากได้รับการเลี้ยงดูและอาหารดี วัวตัวผู้หนึ่งตัวใช้คุมฝูงผสมพันธุ์กับตัวเมียได้ ๓๐-๔๐ ตัว ต่อฤดูกาลผสมพันธุ์อาจใช้ตัวผู้ผสมกับตัวเมียจำนวนมากกว่านั้น แต่ต้องบำรุงรักษาตัวผู้พ่อพันธุ์อย่างดี หรือใช้การผสมพันธุ์วิธีพิเศษ
วัวตัวเมียจะตกไข่ ๒๑ วัน / ๑ ครั้ง เมื่อตกไข่แม่วัวจะมีอาการเป็นสัด และยอมให้พ่อวัวขึ้นทับเพื่อผสมพันธุ์ แม่วัวตั้งท้องนานโดยเฉลี่ย ๒๘๓ วัน ถ้าให้อาหารคุณภาพดีและเลี้ยงดูใกล้ชิด แม่วัวอาจให้ลูกปีละตัวได้ แต่โดยทั่วไปวัวในหมู่บ้านจะให้ลูก ๒ ตัว/ ๓ ปี โดยให้ลูกเพียงคราวละตัว นาน ๆ จึงจะพบว่า แม่วัวมีลูกแฝด
วัวไทยที่ฆ่าแล้วจะมีน้ำหนักซากประมาณ ๔๕- ๕๐ เปอร์เซ็นต์ของน้ำหนักก่อนฆ่า ตารางที่ ๘ แสดงรายละเอียดของน้ำหนักอวัยวะภายในของวัวไทยที่มีน้ำหนักประมาณ ๑๕๐-๒๐๐ กิโลกรัมเมื่อก่อนฆ่า
ตารางที่ ๘ น้ำหนักอวัยวะภายในคิดเป็นเปอร์เซ็นต์ของน้ำหนักตัววัวไทย
