เครื่องถ้วยสมัยอยุธยา - อ่านสารานุกรมไทย

          สมเด็จพระเจ้าอู่ทองหรือพระรามาธิบดีที่ ๑ ทรงตั้งอยุธยาเป็นราชธานีใน พ.ศ. ๑๘๙๓นับจากนั้นเป็นต้นมา อยุธยาได้เป็นราชธานีมีความเจริญรุ่งเรืองสืบต่อมาเป็นเวลา ๔๑๗ ปีเป็นศูนย์กลางการค้านานาชาติ มีชาวต่างชาติเข้ามาติดต่อค้าขายหลายชาติ ในบรรดาสินค้าที่ซื้อขายกันในอยุธยา ที่น่าสนใจสิ่งหนึ่งคือ "เครื่องถ้วย" อาณาจักรอยุธยาเองเมื่อได้มีอำนาจเหนือรัฐสุโขทัยก็ได้พยายามสนับสนุนการผลิตเครื่องสังคโลกที่มีชื่อเสียงของสุโขทัย ทั้งที่แหล่งเตาเผาศรีสัชนาลัย แหล่งเตาเผาบ้านเตาไหและที่แหล่งเตาเผาวัดพระปรางค์ เพื่อเป็นสินค้าส่งไปจำหน่ายในหัวเมืองต่างๆ ภายในประเทศและต่างประเทศ อันเป็นการส่งสินค้าเครื่องถ้วยออกไปขายแข่งกับเครื่องถ้วยจีนที่ถูกรัฐบาลจีนระงับส่งออกชั่วคราวในช่วงพุทธศตวรรษที่ ๑๙-๒๐ จนพุทธศตวรรษที่ ๒๑ จึงลดความสำคัญลงจนเลิกการผลิต อาจเป็นเพราะรัฐบาลจีนเริ่มส่งเครื่องถ้วยของตนออกไปขายอีกครั้งหนึ่ง รวมทั้งเครื่องถ้วยที่มีรูปแบบแปลกใหม่เรียกว่า เครื่องห้าสีหรือเครื่องถ้วยเบญจรงค์ ประกอบกับเหตุการณ์สงครามภายในอยุธยาเอง หรืออาจเป็นเพราะเครื่องถ้วยจากแหล่งเตาเผาใหม่ที่อำเภอบางระจันจังหวัดสิงห์บุรี มีคุณภาพไม่ดีพอ ทำให้การผลิตเครื่องสังคโลกต้องเลิกไปในที่สุด

          เครื่องถ้วยลายเขียนสีที่เรียกว่า เครื่องห้าสีหรือเครื่องถ้วยเบญจรงค์ อายุประมาณพุทธศตวรรษที่ ๒๒-๒๔ หมายถึง เครื่องปั้นดินเผาเคลือบที่เขียนลายโดยวิธีลงยา (enamel) ด้วยสีต่างๆ ตั้งแต่ ๓ สีขึ้นไป จีนเรียกว่า อู่ไฉ่ โต้วไฉ่เฝินไฉ่ และฝาหลั่งไฉ่ ตามเทคนิคการเขียนลายสีที่แตกต่างกันไปของจีน แต่ถ้าเป็นเครื่องถ้วยไทยแล้วหมายถึง เครื่องถ้วยเบญจรงค์อย่างของไทยที่สั่งจีนทำ ใช้รูปแบบลายแบบลายไทย จีนนิยมเครื่องถ้วยลงยาห้าสีมาตั้งแต่สมัยราชวงศ์หมิง ตอนปลาย โดยเฉพาะในสมัยพระเจ้าวั่นลี่ และสืบต่อมาจนถึงสมัยราชวงศ์ชิง ราชสำนักไทยสมัยอยุธยาได้สั่งซื้อเข้ามาใช้ และต่อมาได้จัดส่งลายไปสั่งทำด้วย โดยสั่งทำเป็นโถปริกและโถฝาขนาดกลาง เขียนเป็นลายกระหนก ลายพุ่ม ข้าวบิณฑ์ ลายเทพนม นรสิงห์ เป็นต้น เครื่องถ้วยเบญจรงค์ของไทยมีทั้งที่สั่งทำที่จิงเต๋อเจิ้นและที่ทำจากเตาเผามณฑลฝูเจี้ยนและกวางตุ้ง เมื่อการใช้เครื่องถ้วยชนิดนี้เป็นที่นิยมในตลาดเมืองไทย เครื่องถ้วยเบญจรงค์ที่สั่งทำจากจิงเต๋อเจิ้นนั้นมักจะเป็นของใช้ในราชสำนัก เพราะเนื้อดินปั้นละเอียด แกร่ง และบาง ช่างที่ทำมีฝีมือดีและเขียนลายได้ละเอียดสวยงาม