ศิลปะสำคัญในการแสดงละครรำ - อ่านสารานุกรมไทย

          ในสมัยโบราณมีศิลปะสำคัญในการแสดงละครรำอยู่ ๓ ประเภท คือ 
          - บทขับร้อง
          - ดุริยางคดนตรี 
          - การฟ้อนรำ (คือนาฏศิลป์)          ส่วนประกอบที่สำคัญอย่างยิ่งของการเล่นละครรำเพราะการขับร้องและดุริยางคดนตรีเป็นศิลปะสำคัญที่มีส่วนสัมพันธ์กับชีวิตของประชาชนคนไทยตั้งแต่เกิดจนตาย เห็นได้จากประเพณีเลี้ยงลูกของคนไทยโบราณ เมื่อลูกเกิดใหม่พ่อแม่คิดประดิษฐ์ถ้อยคำขับร้องเป็นเพลงกล่อมลูก
   

"นอนไปเถิดแม่จะกล่อม นวลละม่อมแม่จะไกว แม่อย่าร้องไห้ สายสุดใจ เจ้าแม่เอยฯ"

          ถ้าเป็นลูกเจ้าฟ้าเจ้าแผ่นดินก็จะมีพิธีบรรเลงดุริยางคดนตรีขับกล่อมด้วยบทเห่ในพระราชพิธีขึ้นพระอู่ เช่น ในบทละครเรื่องอุณรุท กล่าวถึงพระพี่เลี้ยงเชิญพระกุมารลงพระอู่แล้วอยู่งานช้ากล่อมให้บรรทมด้วยเพลง "ช้าลูกหลวง" การเห่กล่อมพระบรรทมที่สืบทอดกันมา เริ่มต้นด้วยทำนองช้าลูกหลวง" ซึ่งเป็นทำนองที่ได้มาจากลัทธิพราหมณ์ เป็นทำนองที่มีจังหวะยืดยาวไม่มีจังหวะหน้าทับ แต่มีการสีซอสามสายคลอเป็นเครื่องดนตรีประกอบ พร้อมกับการไกวบัณเฑาะว์ เมื่อข้าหลวงหรือพระพี่เลี้ยงขับกล่อมไปจนจบวรรคหนึ่งๆ ซอสามสายก็จะรับเช่นนี้เรื่อยไป
          เมื่อดุริยางคดนตรีเข้ามาเกี่ยวข้องกับวิถีชีวิตของคนไทยทุกระดับ เป็นปกติเช่นนี้ ในการรื่นเริงบันเทิงสนุกสนานของคนไทยจึงย่อมจะขาดดุริยางคดนตรีไปเสียมิได้ ดุริยางคดนตรีย่อมจะเข้ามาเป็นส่วนประกอบในการละเล่นระบำรำฟ้อน การแสดงละครรำของชนชาวไทยสืบมาแต่ดึกดำบรรพ์ ดุริยางคดนตรีสมัยโบราณก็คงใช้การตบมือให้จังหวะและตีโกร่ง ตีกรับ ประกอบการฟ้อนรำ เช่น การละเล่นในเทศกาลสงกรานต์ตามชนบท แล้วต่อมาจึงคิดประดิษฐ์เครื่องดุริยางคดนตรีขึ้นเองบ้าง เช่น กลอง และเอาแบบอย่างมาจากชาติอื่นบ้าง เช่น เครื่องปี่พาทย์ซึ่งคงจะเอาแบบอย่างมาจาก "ปัญจดุริยางค์" ของอินเดียเป็นหลัก แล้วดัดแปลงต่อมาจนเป็นปี่พาทย์เครื่องคู่และปี่พาทย์เครื่องใหญ่ในปัจจุบันวงดนตรีที่ใช้ประกอบการแสดงโขนและละครนั้นใช้ปี่พาทย์บรรเลงประกอบ ส่วนเพลงที่บรรเลงประกอบการำของโขนละครที่ไม่ใช้บทร้องนั้น เรียกกันมาว่า "เพลงหน้าพาทย์"  และเพลงหน้าพาทย์ต่างๆ ที่ใช้ประกอบการแสดงโขนละครโดยทั่วไปนั้น อาจแบ่งออกได้เป็น ๘ จำพวก คือ
          ก. ประกอบกิริยาไปและมา
          ข. ประกอบการเตรียมยกทัพ
          ค. ประกอบการสนุกสนานเบิกบานใจ
          ง. ประกอบการสำแดงฤทธิ์เดช
          จ. ประกอบการรบหรือต่อสู้
          ฉ. ประกอบการแสดงความรักที่เรียกในภาษาละครว่า "เข้าพระเข้านาง"
          ช. ประกอบการนอน
          ซ. ประกอบการเศร้าโศก และยังมีรำใช้บทหรือรำบทอีกอย่างหนึ่ง