พันธุ์ข้าวโพดที่ใช้ปลูกในปัจจุบันนี้ เป็นพืชที่ไม่สามารถขึ้นเองได้ถ้ามนุษย์ไม่ให้การปฏิบัติรักษาเท่าที่ควร ไม่มีใครทราบเกี่ยวกับรากฐานดั้งเดิมว่า พืชนี้เปลี่ยนจากพืชป่ามาเป็นพืชเลี้ยงเมื่อใด แต่คงเป็นเวลานับพัน ๆ ปีมาแล้ว นักภูมิศาสตร์และนักโบราณคดีหลายท่านสันนิษฐานว่า มนุษย์รู้จักปลูกข้าวโพดกันมากกว่า ๔,๕๐๐ ปี และในข้อเท็จจริงเกี่ยวกับประวัติความเป็นมาและถิ่นฐานดั้งเดิมของข้าวโพดนั้น ในปัจจุบันนี้ยังไม่มีผู้ใดทราบแน่ชัด ถึงแม้ว่าได้มีนักค้นคว้าหลายท่านได้ทำการศึกษาและให้ข้อสันนิษฐานต่าง ๆ มานาน แต่ก็ยังมีเหตุผลหลายประการที่ขัดแย้งกันอยู่ บางท่านสันนิษฐานว่า ข้าวโพดอาจมีถิ่นฐานในแถวที่ราบสูงซึ่งเป็นที่ตั้งของประเทศเปรู โบลิเวีย และเอกวาดอร์ ในทวีปอเมริกาใต้ เนื่องจากมีผู้พบข้าวโพดพันธุ์พื้นเมืองหลายพันธุ์มีความปรวนแปรในด้านกรรมพันธุ์และมีลักษณะต่าง ๆ ผิดแผกกันมาก นอกจากนี้ ข้าวโพดบางชนิดที่มีลักษณะคล้ายข้าวโพดป่ายังพบขึ้น ในแถบนั้นอีกด้วย แต่บางท่านก็ให้ข้อคิดว่า ในแถบอเมริกากลางและตอนใต้ของประเทศเม็กซิโก น่าจะเป็นแหล่งกำเนิดข้าวโพดมากกว่า เพราะมีหญ้าพื้นเมืองของบริเวณนี้ ๒ ชนิด คือ หญ้าทริพซาคัม (Trip sacum) และ หญ้าทิโอซินเท (Teosinte) ซึ่งมีลักษณะทางพฤกษศาสตร์หลายประการคล้ายคลึงกับข้าวโพดมาก นอกจากนี้ ยังมีนักโบราณคดี ได้ขุดพบซากซังของข้าวโพดปนกันอยู่กับซากของโบราณวัตถุต่าง ๆ ซึ่งฝังอยู่ใต้ดินลึกถึง ๒๘ เมตร บริเวณเมืองหลวงของประเทศเม็กซิโกในบริเวณถ้ำและสุสานหลายแห่ง จากการพิสูจน์ตามหลักวิทยาศาสตร์ทำให้ทราบว่า ซากสิ่งของเหล่านี้มีอายุนานกว่า ๔,๐๐๐ ปี ซึ่งแสดงว่ามีข้าวโพดปลูกอยู่ในแถบนี้เป็นเวลานานนับพันปีมาแล้ว นอกจากนี้บางท่านได้ให้ความเห็นอีกว่า ข้าวโพดบางชนิดอาจมีรากฐานอยู่ในเอเชียก็ได้ เพราะพืชพื้นเมืองหลายอย่างในแถบนี้มีลักษณะทางพฤกษศาสตร์คล้ายข้าวโพดมาก เช่น ลูกเดือยและอ้อน้ำ แต่อย่างไรก็ตาม ทั้งหมดนี้เป็นข้อสันนิษฐานและเหตุผลของแต่ละท่าน ยังไม่มีประจักษ์พยานยืนยันแน่ชัด คงจะต้องถกเถียงและค้นคว้าหาความจริงกันต่อไปอีก
สำหรับพืชดั้งเดิมของข้าวโพดนั้น ได้มีนักพฤกษศาสตร์และนักพันธุศาสตร์ ตั้งสมมุติฐานขึ้นต่าง ๆ กัน เนื่องจากข้าวโพดมีส่วนใกล้เคียงกับหญ้าทริพซาคัม และทิโอซินเทมาก บางท่านจึงเชื่อว่า หญ้าพวกนี้เป็นบรรพบุรุษของข้าวโพด อย่างไรก็ตาม จากการทดลองผสมพันธุ์ระหว่างข้าวโพดกับหญ้าทริพซาคัม ปรากฏว่า ได้ลูกผสมออกมาเป็นหญ้าทิโอซินเท นอกจากนั้นความแตกต่างทางพันธุกรรมของข้าวโพดกับหญ้าทั้งสองชนิดนี้ ทำให้หลายท่านสรุปได้ว่าหญ้าทั้ง ๒ ชนิดนั้นไม่ได้เป็นพืชดั้งเดิมของข้าวโพด ข้าวโพดที่ปลูกอยู่ทุกวันนี้ คงจะวิวัฒนาการมาจากข้าวโพดพันธุ์ป่า (pod maize) อย่างแน่นอน ดังนั้นหญ้าทริพซาคัมและ ทิโอซินเท ก็ควรเป็นพืชดั้งเดิมเดียวกับข้าวโพด หากแต่ได้วิวัฒนาการมาคนละสาย จึงมีลักษณะแตกต่างกันในปัจจุบัน
การแพร่หลายของข้าวโพดจากถิ่นเดิมไปยังส่วนต่าง ๆ ของโลกนั้น เข้าใจว่าเกิดจากชาวอินเดียนแดงเจ้าถิ่นเดิมของทวีปอเมริกา เป็นผู้นำจากอเมริกากลางไปปลูกในส่วนต่าง ๆ ของทวีปอเมริกาและหมู่เกาะคาริบเบียน ชาวอินเดียนแดงเป็นชนชาติที่มีส่วนสำคัญ ในด้านวิวัฒนาการเกี่ยวกับการปลูกข้าวโพด ทั้งในด้านการปลูก การคัดเลือกพันธุ์ เช่น รู้จักการคัดเลือกพันธุ์โดยอาศัยลักษณะและสีสันของเมล็ด รู้จักเลือกฤดูปลูกที่เหมาะ คือ รอจนกว่าใบต้นโอ๊กจะผลิออกมามีขนาดเท่าหูกระรอกเสียก่อนจึงจะปลูก และรู้จักการจับปลาในลำธารมาใส่ที่โคนต้นข้าวโพด เพื่อให้เน่าเปื่อยเป็นปุ๋ย เมื่อโคลัมบัสเดินทางมาพบทวีปอเมริกาเมื่อปี พ.ศ. ๒๐๓๕ นั้น ได้พบว่าข้าวโพดมีปลูกอยู่ทั่วไปในดินแดนแห่งนั้น จึงได้ลองนำเมล็ดกลับไปปลูกในยุโรป ซึ่งต่อมาก็ได้แพร่หลายต่อไปยังทวีปแอฟริกา เอเชีย และออสเตรเลีย
ในโลกเก่าซึ่งได้แก่ ทวีปยุโรปและเอเชียนั้น มีการเรียกชื่อข้าวโพดต่าง ๆ กัน เช่น สแปนิชคอร์น (spanish corn) โรมันคอร์น (roman corn) กินีคอร์น (guinea corn) เทอร์กิชคอร์น (turkish corn) อินเดียนคอร์น (indian corn) การที่เรียกชื่อไปต่าง ๆ กันเช่นนี้เข้าใจว่าเรียกตามท้องถิ่นที่ปลูกนั่นเอง และการกล่าวถึงคอร์น (corn) เฉย ๆ อาจไม่ได้หมายถึงข้าวโพด แต่หมายถึงข้าวสาลีหรือธัญพืชชนิดอื่น ฉะนั้น บรรดาประเทศในภาคพื้นเหล่านี้เมื่อจะกล่าวถึงข้าวโพดมักจะใช้คำว่า เมซ (maize) หรืออินเดียนคอร์น มากกว่าคำว่า คอร์นเฉย ๆ คำว่า เมซ สันนิษฐานว่ามาจากภาษาอินเดียนแดง คือ มาฮิซ (mahiz) หรือ มาริซิ (marisi)
