ประเทศไทยมีพระมหากษัตริย์เป็นพระประมุข และเป็นที่เคารพสักการะของปวงชนพระราชพิธีที่ทรงบำเพ็ญในรอบปีหนึ่งๆ จึงมีความหมายและความสำคัญแก่สังคมไทย เพราะพระราชพิธีต่างๆ นั้น พระมหากษัตริย์ได้ทรงพระกรุณาให้จัดทำขึ้นตามลัทธิประเพณี เพื่อความเป็นสวัสดิมงคลของประเทศและประชาชนและเพื่อความเป็นสวัสดิมงคลแก่สิริราชสมบัติพระบรมราชวงศ์ และพระองค์พระมหากษัตริย์หรือเพื่อน้อมนำให้รำลึก ถึงความสำคัญของพระศาสนา หรือเพื่อแสดงความกตัญญูธรรมและรำลึกในพระมหากรุณาธิคุณแห่งสมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราชเจ้า ที่ทรงทำคุณประโยชน์แก่ประเทศชาติและประชาชนมาแล้วในอดีตดังนั้น ในสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนต้นจึงได้บัญญัติไว้เป็นกฎหมาย ชื่อ “กฎมณเฑียรบาล” ระบุว่าเดือนใดจะต้องประกอบพระราชพิธีอะไร
พระราชพิธีในรัชกาลปัจจุบันซึ่งเป็นพระราชพิธีประจำนั้น กล่าวเฉพาะที่เป็นหมายกำหนดการของสำนักพระราชวัง เปิดโอกาสให้ข้าราชการทุกกระทรวงทบวงกรมได้เข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทในงานนั้นด้วย มีรวม ๑๘ พระราชพิธีไม่รวมถึงพระราชพิธีที่มีหมายรับสั่งของสำนักพระราชวังกำหนดให้ผู้มีหน้าที่เกี่ยวข้องโดยตรงเข้าเฝ้าฯ โดยเฉพาะ เช่น การพระราชกุศลหล่อเทียนและเจิมเทียนพรรษา การเปลี่ยนเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร พระราชพิธีที่มีหมายกำหนดการอาจแบ่งออกเป็น ๓ ประเภท คือ พระราชพิธีเกี่ยวกับพระพุทธศาสนา พระราชพิธีเกี่ยวกับการเทิดพระเกียรติสมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราชเจ้า ที่มีพระมหากรุณาธิคุณแก่บ้านเมืองในกาลก่อน และพระราชพิธีเกี่ยวกับความไพบูลย์และความเป็นสิริมงคลแก่บ้านเมืองดังจะขอนำเฉพาะพระราชพิธีสำคัญๆ มาบรรยายดังนี้ ๑. พระราชพิธีสงกรานต์ ทรงปฏิบัติตามโบราณประเพณีเช่นเดียวกับประชาชนคนไทยคือ บำเพ็ญกุศลอุทิศผลบุญให้แก่บุพการีที่ล่วงลับไปแล้ว มีการสรงน้ำพระพุทธรูปและปูชนียวัตถุสรงน้ำอัฐิญาติผู้ใหญ่ และรดน้ำญาติผู้ใหญ่ที่ยังมีชีวิตอยู่ เพื่อเป็นการแสดงกตเวทิตาธรรมอันเป็นวัฒนธรรมที่สูงของชาติไทย ในรัชกาลปัจจุบันได้รวบรัดให้มีพระราชพิธีตามใจความดังกล่าวในวันเถลิงศก คือวันที่ ๑๕ เมษายนเพียงวันเดียว
๒. พระราชพิธีฉัตรมงคล คือวันเฉลิมฉลองวันครบรอบปีแห่งงานพระบรมราชาภิเษก ซึ่งในรัชกาลปัจจุบันได้แก่ วันที่ ๕ พฤษภาคม เมื่อถึงวันที่ ๓ พฤษภาคม จะทรงบำเพ็ญพระราชกุศลทักษิณานุปทาน อุทิศพระราชกุศลแด่สมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราชเจ้า วันที่ ๔ พฤษภาคม เวลาบ่าย และวันที่ ๕ พฤษภาคม เวลาเช้า มีการประกอบพระราชพิธีสมโภชพระมหาเศวตฉัตรและเครื่องสิริราชกกุธภัณฑ์ อันเป็นทั้งพิธีทางพระบวรพุทธศาสนา และพิธีพราหมณ์ ทั้งนี้ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระราชครูพราหมณ์พิธีอ่านประกาศการพระราชพิธีฉัตรมงคล ความว่า ในการประกอบพระราชพิธีนี้มีพระราชประสงค์จะให้เป็นสิริสวัสดิ์แก่บ้านเมือง จึงขออำนาจคุณพระศรีรัตนตรัยและพระบรมเดชานุภาพสมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราชเจ้า จงดลบันดาลให้ผู้มีหน้าที่ปฏิบัติราชการตั้งใจปฏิบัติหน้าที่เพื่อความสุขความเจริญรุ่งเรื่องแก่ชาติบ้านเมืองตลอดจนอาณาประชาราษฎร์ และได้พระราชอุทิศพระราชกุศลนี้พระราชทานแก่ปวงชนชาวไทยโดยทั่วหน้ากัน
๓. พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ เป็นพระราชพิธีที่มีมาแต่โบราณเพื่อเป็นการบำรุงขวัญกสิกรของชาติ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงริเริ่มให้มีพระราชพิธีพืชมงคลเป็นพิธีทางพระพุทธศาสนาเพื่อความเจริญรุ่งเรืองของการกสิกรรม วันรุ่งขึ้นเป็นพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญซึ่งเป็นพิธีพราหมณ์ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระยาแรกนา ซึ่งได้แก่ ปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ หรือข้าราชการชั้นผู้ใหญ่กระทรวงนั้นเป็นผู้ทำพิธี ณ ท้องสนามหลวง
๔. พระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา ทางราชการได้กำหนดให้ถือเอาวันพระบรมราชสมภพเป็นวันเฉลิมฉลองของชาติไทย เพื่อให้เป็นไปตามขนบธรรมเนียมของประเทศที่เจริญแล้วและมีพระมหากษัตริย์เป็นพระประมุข และเพื่อเป็นการสมัครสมานสามัคคีของคนในชาติโดยทั่วกัน ซึ่งในรัชกาลปัจจุบันงานพระราชพิธีนี้ตรงกับวันที่ ๕ ธันวาคม โดยจะเสด็จพระราชดำเนินออกมหาสมาคม ณ พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัยมไหสูริยพิมาน ทรงรับคำถวายชัยมงคลจากพระราชวงศ์ผู้ใหญ่ นายกรัฐมนตรี และประธานรัฐสภา ในตอนบ่ายจะเสด็จพระราชดำเนินไปพระราชทานพัดยศเก่บรรพชิตในอนัมนิกายและจีนนิกาย พระราชทานสังคหวัตถุแก่ข้าทูลละอองธุลีพระบาทผู้สูงอายุทั้งฝ่ายหน้าและฝ่ายใน ทรงสถาปนาสมณศักดิ์พระภิกษุสงฆ์วันรุ่งขึ้นมีการพระราชทานภัตตาหารพระภิกษุที่เจริญพระพุทธมนต์ในวันก่อน เสร็จแล้วสมเด็จพระสังฆราชถวายพระธรรมเทศนามงคลวิเศษกถา พรรณนาถึงพระราชจริยวัตร และพระราชกรณียกิจที่ได้ทรงบำเพ็ญในรอบปี เป็นเครื่องเตือนพระราชหฤทัย
พระราชพิธีต่างๆ ล้วนแต่สง่างามเป็นเกียรติเป็นศรีของชาติ และเป็นตัวอย่างในการธำรงมรดกวัฒนธรรมอันล้ำค่าของไทยให้ยืนยงสืบไปชั่วกาลนาน
