สำนักงานจัดการทรัพย์สินส่วนพระองค์ - อ่านสารานุกรมไทย

          สำนักงานจัดการทรัพย์สินส่วนพระองค์ตั้งขึ้นในรัชกาลปัจจุบัน มีหน้าที่ดูแลรักษาและจัดหาผลประโยชน์ทรัพย์สินส่วนพระองค์ ในสมัยก่อนการเปลี่ยนแปลงการปกครองพุทธศักราช  ๒๔๗๕  นั้น  ทรัพย์สินส่วนพระองค์ได้รวมอยู่กับทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์และอยู่ในความดูแลของกรมพระคลังข้างที่ ซึ่งเป็นกรมอิสระขึ้นตรงต่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวแต่ได้มีการแยกการจัดการหรือดูแลรักษา

         เมื่อครั้งที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ตราพระราชบัญญัติพระธรรมนูญปกครองแผ่นดินขึ้น  ในปีพุทธศักราช  ๒๔๓๓  โดยกำหนดให้การปกครองส่วนกลางแบ่งส่วนราชการเป็นกระทรวงทบวงกรมต่างๆ  นั้น กรมพระคลังข้างที่มีหน้าที่เกี่ยวกับ  “การเงินในพระองค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทั้งสิ้น” หน้าที่ของกรมพระคลังข้างที่ดังกล่าว ได้ถือปฏิบัติตลอดมา จนกระทั่งเกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครองในพุทธศักราช  ๒๔๗๕  กรมพระคลังข้างที่จึงมิได้อยู่ในฐานะกรมอิสระขึ้นตรงต่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอีกต่อไป หากแต่ได้โอนไปสังกัดศาลาว่าการพระราชวัง  หรือต่อมาคือ  กระทรวงวัง  ในบังคับบัญชาของผู้สำเร็จราชการพระราชวัง ตามพระราชบัญญัติจัดตั้งกระทรวงและกรม  พุทธศักราช ๒๔๗๖

          ภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองพุทธศักราช  ๒๔๗๕  แล้วนั้น  กระทรวงวังได้กลายเป็นหน่วยงานหนึ่งของรัฐเช่นเดียวกับกระทรวงอื่นๆ แต่เป็นหน่วยงานในพระองค์ที่มีหน้าที่และความรับผิดชอบต่างไปจากกระทรวงอื่นๆ  และข้าราชการที่สังกัดกระทรวงวังทั้งหมดรวมทั้งกรมพระคลังข้างที่ด้วยนั้น  เรียกว่า ข้าราชการพลเรือนในพระองค์ ตามพระราชบัญญัติระเบียบข้าราชการพลเรือน  พุทธศักราช  ๒๔๗๖ ดังนั้น อำนาจหน้าที่หรือการดำเนินการใดๆ ของกรมพระคลังข้างที่  จึงต้องมีความเกี่ยวข้องกับนโยบายของรัฐด้วย

          ในปีพุทธศักราช ๒๔๗๗ รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดลพระอัฐมรามาธิบดินทร  สภาผู้แทนราษฎรได้ลงมติว่า“เป็นการสมควรที่จะวางระเบียบการยกเว้นภาษีอากร  อันเกี่ยวแก่ทรัพย์สินฝ่ายพระมหากษัตริย์จึงได้มีพระบรมราชโองการให้ตรา  “พระราชบัญญัติว่าด้วยการเว้นภาษีอากรอันเกี่ยวแก่ทรัพย์สินฝ่ายพระมหากษัตริย์  พุทธศักราช  ๒๔๗๗”  ขึ้น เพื่อแยกทรัพย์สินส่วนพระองค์ออกจากทรัพย์สินฝ่ายพระมหากษัตริย์  แต่ทรัพย์สินทั้งสองประเภทนี้ยังคงอยู่ในความดูแลของกรมพระคลังข้างที่  (ในปีพุทธศักราช  ๒๔๗๘ ได้เปลี่ยนเป็นสำนักงานพระคลังข้างที่) ทั้งนี้เพื่อประโยชน์ในการยกเว้นภาษีอากรแก่ทรัพย์สินฝ่ายพระมหากษัตริย์ แต่ทรัพย์สินส่วนพระองค์นั้น ต้องเสียภาษีอากร

           ตามพระราชบัญญัติดังกล่าว มาตรา ๓  ได้ระบุไว้ว่า
          “ทรัพย์สินส่วนพระองค์ หมายความถึง  ทรัพย์สิน หรือสิทธิอันติดอยู่กับทรัพย์สินซึ่งมีอยู่ หรือเกิดขึ้นในส่วนใดๆ แห่งราชอาญาจักร ถ้า
           (ก)  ทรัพย์สิน หรือสิทธิเช่นว่านั้น  เป็นของพระมหากษัตริย์อยู่แล้วในเมื่อเสด็จขึ้นครองราชสมบัติ และพระองค์ทรงมีสิทธิที่จะจำหน่ายสิ่งเหล่านั้นได้ก่อนครองราชสมบัติ
           (ข)  ทรัพย์สิน หรือสิทธิเช่นว่านั้น ตกมาเป็นของพระองค์ในเมื่อ หรือภายหลังแต่เวลาที่ครองราชสมบัติโดยทางใดๆ  จากบรรดาพระราชบุพการีใดๆ หรือจากบุคคลใดๆ  ซึ่งไม่ได้เป็นพระมหากษัตริย์แห่งราชอาญาจักรนี้
           (ค)  ทรัพย์สิน หรือสิทธิเช่นว่านั้นได้มาหรือได้ซื้อมาจากเงินส่วนพระองค์

           โดยอาศัยอำนาจตามพระราชบัญญัตินี้รัฐบาลจึงได้แต่งตั้งคณะกรรมการขึ้นคณะหนึ่งเพื่อพิจารณาแบ่งแยกทรัพย์สินต่างๆ  ว่าทรัพย์สินใดเป็นทรัพย์สินส่วนพระองค์ หรือทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ เมื่อคณะกรรมการมีมติวางหลักเกณฑ์การแบ่งแยกทรัพย์สินเรียบร้อยแล้วจึงได้มีการประกาศใช้  “พระราชบัญญัติจัดระเบียบทรัพย์สินฝ่ายพระมหากษัตริย์  พุทธศักราช  ๒๔๗๙” เมื่อวันที่ ๑๙ กรกฎาคม  พุทธศักราช๒๔๘๐  ตามพระราชบัญญัติฉบับนี้  ได้แยกทรัพย์สินฝ่ายพระมหากษัตริย์  ออกเป็น ๓ประเภท  คือ ทรัพย์สินส่วนพระองค์  ทรัพย์สินส่วนสาธารณสมบัติของแผ่นดิน  และทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์  พระราชบัญญัติดังกล่าวได้มีการแก้ไขเพิ่มเติมต่อมาอีก  ๒ ครั้ง  ในปีพุทธศักราช  ๒๔๘๔ และในรัชกาลปัจจุบันพุทธศักราช  ๒๔๙๑

           ตามพระราชบัญญัติจัดระเบียบทรัพย์สินฝ่ายพระมหากษัตริย์ (ฉบับที่ ๓) พุทธศักราช  ๒๔๙๑ ได้บัญญัติไว้ว่า
           “ทรัพย์สินส่วนพระองค์  หมายความว่า  ทรัพย์สินที่เป็นของพระมหากษัตริย์อยู่ก่อนแล้วก่อนเสด็จขึ้นครองราชสมบัติ หรือทรัพย์สินที่รัฐทูลเกล้าฯ ถวาย หรือทรัพย์สินที่ทรงได้มาไม่ว่าในทางใดหรือเวลาใด  นอกจากที่ทรงได้มาในฐานะที่ทรงเป็นพระมหากษัตริย์  ทั้งนี้  รวมทั้งดอกผลที่เกิดจากบรรดาทรัพย์สินเช่นว่านั้นด้วย”

          ในรัชกาลปัจจุบัน  ได้แยกทรัพย์สินส่วนพระองค์ออกจากสำนักงานพระคลังข้างที่  และตั้งสำนักงานจัดการทรัพย์สินส่วนพระองค์ขึ้น โดยมี  “ผู้จัดการทรัพย์สินส่วนพระองค์ เป็นผู้ดูแลรักษาและจัดหาผลประโยชน์ทรัพย์สินส่วนพระองค์ซึ่งตามพระราชบัญญัติดังกล่าวข้างต้นได้กำหนดว่าการดูแลรักษาและการจัดหาผลประโยชน์ให้เป็นไปตามพระราชอัธยาศัย” ส่วนผู้จัดการทรัพย์สินส่วนพระองค์นั้น  ต้องเป็นผู้ที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมแต่งตั้งเท่านั้น  นอกจากนี้  ในกรณีทั้งปวงที่เกี่ยวกับทรัพย์สินส่วนพระองค์ห้ามมิให้ระบุพระปรมาภิไธย  หรือข้อความใดๆ  อันแสดงหรืออนุมานได้ว่า พระมหากษัตริย์เป็นคู่กรณีหรือคู่ความ ให้ระบุเพียงชื่อผู้ที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม แต่งตั้งแล้วต่อท้ายด้วยตำแหน่ง  ผู้จัดการทรัพย์สินส่วนพระองค์” เท่านั้น