การล่องแพ - อ่านสารานุกรมไทย

          แต่เดิมมาการขนส่งไม้ซุงเป็นจำนวนมาก ๆ  มาสู่ตลาดการค้าหรือโรงเลื่อย ได้อาศัยวิธีการขนส่งทางน้ำเป็นส่วนใหญ่ เพราะเป็นการขนส่งที่มีค่าใช้จ่ายถูก  ดังนั้น  จึงเห็นได้ว่า บรรดาโรงเลื่อยโรงงานที่อาศัยไม้ซุงเป็นวัตถุดิบ จึงมักจะตั้งอยู่ริมแม่น้ำ การขนส่งไม้ซุงทางน้ำนั้น ใช้วิธีผูกไม้ซุงรวมกันเป็นแพ  แล้วล่องลงมาตามน้ำ  เรียกว่า "การล่องแพ" โดยใช้คนเป็นผู้ควบคุมใช้แพล่องไปตามน้ำในทิศทางที่ต้องการ   ในปัจจุบันนี้ได้มีการใช้เรือโยงช่วยโยงแพ  เพื่อให้แพถึงจุดหมายปลายทางเร็วขึ้น 
          การล่องแพบ่งออกได้เป็น ๒ ประเภทตามลักษณะของไม้ซุง คือ ไม้ซุงลอยน้ำ และ ไม้ซุงจมน้ำ          ได้แก่ ไม้สัก ไม้สมพง ไม้กระท้อน ฯลฯ เมื่อผู้ทำไม้ต้องการจะขนส่งไม้ซุงโดยวิธีล่องแพจะต้องเตรียมนำไม้ซุงมาไว้ริมตลิ่งให้เสร็จก่อนฤดูฝน  เมื่อรวบรวมไม้ซุงได้จำนวนมากพอแล้ว จึงคัดหรือกลิ้งไม้ซุงนั้นลงน้ำ  เรียกกันว่า "การคัดไม้ลงน้ำ"  ในแม่น้ำจะมีคนคอยจับไม้ซุงมัดติดกัน โดยใช้หวายหรือลวดร้อยจมูกซุง  (ซึ่งเคยใช้เป็นรูสำหรับร้อยโซ่ ให้ช้างลากไม้)  แต่ละท่อนให้ติดกันเป็นแพใหญ่ และมีคานแพซึ่งเป็นไม้ท่อนเล็ก ๆ หรือไม้ไผ่  เป็นตัวสำหรับยึดทางด้านกว้างของแพ บนหลังแพ คือ ส่วนที่อยู่บนน้ำ จะมีกระท่อมเล็ก ๆ จำนวน ๑ หรือ ๒ กระท่อม เรียกกันว่า "ทับแพ" ใช้เป็นที่อยู่อาศัยของคนแพใน  ขณะเดินทาง ทางด้านหัวแพ (ด้านที่อยู่ทางเหนือน้ำ) จะมีบันไดไม้ไผ่ผูกเป็นรูปสามเหลี่ยมตั้งสูงกว่าทับแพ  เรียกว่า "พะอง" ใช้เป็นที่สำหรับนายแพหรือหัวหน้าคนแพ ซึ่งรับผิดชอบในการล่องแพนั้น ๆ ไต่ขึ้นไปดูร่องน้ำ  เพื่อจะได้สั่งให้คนแพของตน นำแพล่องไปให้ตรงร่องน้ำ จะได้ไม่เกยตื้น และทางด้านหัวแพนี้จะมีเชือกทำด้วยหวายฟั่นเป็นเส้นยาวติดกับคานแพทางด้านหัวแพอยู่ ๒ หรือ ๓ เส้น เรียกว่า "พรวน"  ปลายของพรวนนี้จะผูกติดกับโคนหลัก  ซึ่งมีคนแพคอยถืออยู่ในน้ำ เวลาแพลอยไปตามน้ำ พรวนจะดึงโคนหลักนี้ให้ครูดกับท้องน้ำอยู่ตลอดเวลา และคนแพที่บังคับหลักจะคอยฟังคำสั่งจากนายแพ ซึ่งยืนสั่งการอยู่บนพะอง ให้เคลื่อนย้ายหลักไปทางซ้ายหรือทางขวา เพื่อให้แพเลี้ยวไปตามร่องน้ำในทิศทางที่ต้องการทางด้านท้ายแพ (ส่วนที่อยู่ทางท้ายน้ำ) จะมีพายขนาดใหญ่ ซึ่งเรียกว่า "พุ้ย" ๒ อัน วางพาดบนง่ามไม้  ซึ่งติดอยู่กับคานแพ พุ้ยนี้จะมีคนคอยพายลงในน้ำเพื่อช่วยให้ท้ายแพเลี้ยวไปมาตามร่องน้ำได้รวดเร็วขึ้น  เมื่อถึงฤดูฝนระดับน้ำสูงพอที่จะล่องแพได้ คนแพก็จะเริ่มปล่อยแพทันที
          รูปร่างของแพไม้ซุงที่ลอยน้ำนั้น มีลักษณะแตกต่างกันไปตามสภาพของลำน้ำ เช่น ในแม่น้ำปิง ซึ่งมีลักษณะกว้าง น้ำตื้น แพที่ผูกจะเป็นรูปป้อมสั้นคล้ายปลา  เรียกกันว่า  "แพรูปปลาตะเพียน" ส่วนในแม่น้ำยม ซึ่งมีลักษณะแคบและลึก   รูปของแพจะมีลักษณะเรียวยาว  อ่อนตัวได้ง่าย  แพลักษณะนี้เรียกว่า "รูปงูไช" ปัจจุบันรัฐบาลไทยได้ก่อสร้างเขื่อนกั้นแม่น้ำสำคัญ ๆ หลายสาย เพื่อประโยชน์ในด้านการผลิตไฟฟ้าและด้านชลประทาน  ทำให้การล่องแพไม้ตอนเหนือเขื่อนมีอุปสรรคมากขึ้น  ดังนั้น  การล่องแพจึงยังคงมีอยู่เฉพาะตอนใต้เขื่อนกั้นน้ำลงมา และขนาดของแพไม้ที่จะล่องในแม่น้ำเจ้าพระยาก็ถูกจำกัดขนาดลง ให้เหลือกว้างไม่เกิน ๑๒ เมตร และยาวไม่เกิน ๑๒๐ เมตร ทั้งนี้เพื่อให้แพสามารถล่องผ่านประตูน้ำที่เขื่อนเจ้าพระยาได้สะดวก