ข้าวสาลีเป็นธัญพืชชนิดหนึ่ง ซึ่งอยู่ในตระกูลหญ้า (Family Gramineae) พืชในตระกูลนี้มนุษย์นำมาปลูกเพื่อใช้เมล็ดสำหรับคนหรือสัตว์ กินเป็นอาหาร การใช้เมล็ดเป็นอาหารสำหรับมนุษย์นี้ ก็ด้วยการนำเมล็ดมาทำให้สุกด้วยวิธีต่าง ๆ เช่น คั่ว อบ ทอด ต้ม นึ่ง หรือนำเมล็ดมาแปรรูปให้เป็นแป้งเสียก่อน แล้วจึงทำให้สุกก่อนบริโภค ฟางธัญพืชใช้เลี้ยงสัตว์หรือใช้ทำประโยชน์อย่างอื่นได้ ธัญพืชเป็นพืชมีอายุจากปลูกจนถึงเก็บเกี่ยวไม่เกินหนึ่งปี (พืชล้มลุก)ได้แก่ ข้าว ข้าวโพด ข้าวฟ่าง ลูกเดือย ข้าวสาลี ข้าวบาร์เลย์ ข้าวโอต ข้าวไรย์ และทริทิเคลี (triticale) คือ พืชลูกผสมระหว่างข้าวสาลีกับข้าวไรย์
ธัญพืชเมืองหนาว หมายถึง ธัญพืชที่สามารถปรับตัวได้ดีในภูมิประเทศซึ่งอยู่ห่างจากเส้นศูนย์สูตรไปทางเหนือหรือใต้ มีอากาศหนาวเย็นกว่าประเทศในเขตร้อนซึ่งอยู่ใกล้เส้นศูนย์สูตร
โครโมโซมของข้าวสาลีนั้นแบ่งออกได้เป็นชุด จำนวนโครโมโซมในหนึ่งชุดเท่ากับเจ็ดข้าวสาลีที่เป็นดิพพลอยด์ มีจำนวนโครโมโซมทั้งหมด ๑๔ แท่ง คือ ๒ ชุด หรือ ๗ คู่ ข้าวสาลีที่เป็นเตตราพลอยด์มีจำนวนโครโมโซมทั้งหมด ๒๘ แท่ง คือ ๔ ชุด หรือ ๑๔ คู่ ส่วนข้าวสาลีที่เป็นเฮกซาพลอยด์มีจำนวนโครโมโซมทั้งหมด ๔๒ แท่ง คือ ๖ ชุด หรือ ๒๑ คู่
ต้นตระกูลของข้าวสาลีที่ปลูกอยู่ในปัจจุบันนี้เป็นข้าวสาลีป่าชนิดดิพพลอยด์ ข้าวสาลีป่ามีอยู่หลายชนิด ข้าวสาลีป่าแต่ละชนิดมีชุดโครโมโซมไม่เหมือนกัน วิวัฒนาการของพืชทำให้เราได้ข้าวสาลีพันธุ์ปลูกชนิดเตตราพลอยด์และเฮกซาพลอยด์หลายชนิด ข้าวสาลีกลุ่มที่เป็นเตตราพลอยด์เกิดขึ้นมาได้ดังนี้ แรกทีเดียว เกิดการผสมพันธุ์กันระหว่างข้าวสาลีชนิดดิพพลอยด์ที่มีโครโมโซมต่างชุดกัน เช่น AA ผสมกับ BB (ชุด A และชุด B มีโครโมโซมชุดละ ๗ แท่ง) ลูกของข้าวสาลีที่เกิดจากการผสมพันธุ์จะมีเลือด AB ซึ่งถ้าเกิดการเพิ่มโครโมโซมขึ้นมาอีกเท่าตัวโดยธรรมชาติ จะได้ข้าวสาลีจำพวกเตตราพลอยด์ซึ่งมีชุดโครโมโซมจำนวน ๔ ชุด คือ AABB
ส่วนข้าวสาลีชนิดเฮกซาพลอยด์นั้น เกิดจากการผสมพันธุ์ระหว่างข้าวสาลีชนิดเตตราพลอยด์กับข้าวสาลีชนิดดิพพลอยด์อีกชนิดหนึ่ง คือ AABB ผสมกับ DD ลูกของข้าวสาลีที่เกิดจากการผสมพันธุ์จะมีเลือด ABD ซึ่งถ้าเกิดการเพิ่มโครโมโซมขึ้นมาอีกเท่าตัวโดยธรรมชาติจะได้ข้าวสาลีจำพวกเฮกซาพลอยด์ ซึ่งมีชุดโครโมโซมจำนวน ๖ ชุด คือ AABBDD
ธัญพืชเมืองหนาวในจำพวกข้าวสาลีที่นำมาปลูกในประเทศไทย มีดังนี้ คือ
๑) ข้าวสาลีดูรัม (durum wheat) หรือข้าวสาลีมะกะโรนี (macaroni wheat) มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Triticum durum มีจำนวนโครโมโซม ๔ ชุด
๒) ข้าวสาลีขนมปัง (bread wheat หรือ common wheat) มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Triticum aestivum มีจำนวนโครโมโซม ๖ ชุด
๓) ทริทิเคลี (triticale) เป็นธัญพืชลูกผสมระหว่างข้าวสาลี (Triticum aestivum) กับข้าวไรย์ (Secale cereale) มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า X Triticosecale พันธุ์ที่นิยมปลูกเป็นพวกมีจำนวนโครโมโซม ๖ ชุด
