การนวดข้าวและเครื่องนวดข้าว
การนวดข้าวเป็นขั้นตอนเกือบสุดท้ายของการทำนา หลังจากเก็บเกี่ยวแล้ว ก็จะต้องแยกเมล็ดข้าวออกจากรวงข้าว แล้วแยกเมล็ดข้าวลีบและฟางข้าวออกไปเพื่อให้ได้เฉพาะเมล็ดข้าวเปลือกที่ต้องการ กระบวนการที่เรียกว่าการนวดข้าวมีหลายวิธี คือ
เป็นการนำเอาเครื่องจักรมาใช้ในการนวด แบ่งเป็น
๑. ใช้รถไถเล็ก รถไถขนาดเล็กที่ใช้ย่ำนวดมีทั้งชนิด ๒ ล้อและ ๔ ล้อ การจัดฟ่อนข้าวเรียงบนลานนวดทำเช่นเดียวกับนวดโดยใช้สัตว์ย่ำการนวดทำโดยการขับรถไถวิ่งบนฟ่อนข้าว วิธีการปฏิบัติต่างๆ ในการนวดเหมือนกับวิธีการนวดด้วยสัตว์ เพียงแต่เปลี่ยนมาใช้รถไถนาแทนการใช้สัตว์เท่านั้น อัตราการนวดข้าวด้วยรถไถ ๒ล้อและรถ ๔ ล้อ ประมาณ ๒,๐๐๐ กก./ชม./เครื่องและ ๓,๐๐๐ กก./ชม./เครื่อง ตามลำดับ ซึ่งยังไม่รวมถึงกรรมวิธีการทำความสะอาดฟางข้าวและการฝัดข้าวที่ต้องใช้เวลามาก
๒. ใช้รถแทรกเตอร์ วิธีนี้เป็นวิธีการนวดข้าวที่ให้ผลิตผลสูงอีกวิธีหนึ่ง ใช้ลานนวดหลายลาน คือ รถจะวิ่งจากลานหนึ่งประมาณครึ่งชั่วโมงหลังจากนั้นให้คนรุฟาง โดยการไม่ให้เสียเวลารถแทรกเตอร์จะวิ่งไปลานต่อไปหลังจากเมื่อนวดลานที่สองเสร็จแล้ว และคนรุฟางข้าวจากลานแรกเสร็จแล้ว รถแทรกเตอร์จะรับจ้างนวดให้กับชาวนาในพื้นที่ใกล้เคียงหรือบางครั้งก็มีการรับจ้างข้ามจังหวัด การจัดวางฟ่อนข้าวรองรับน้ำหนักของรถ ทำให้เมล็ดแตกหักลดลง การเรียงฟ่อนข้าวจะเรียงได้หนากว่าวิธีอื่นๆ รถที่ใช้ย่ำบนฟ่อนข้าวต้องสูบลมยางให้ต่ำกว่าอัตราใช้งานปกติเพื่อลดจำนวนเมล็ดข้าวแตกจากการกดทับและการเสียดสีของยางรถกับพื้นลาน อัตราการนวดข้าวด้วยวิธีนี้ประมาณ ๔,๗๐๐ กก./ชม./เครื่องซึ่งยังไม่รวมถึงกรรมวิธีการทำความสะอาดฟางข้าวและการฝัดข้าวซึ่งจะต้องใช้เวลาอีกมาก
เมล็ดที่ทำการนวดเรียบร้อยแล้วยังมีเศษฟางใบข้าว เศษวัชพืช และอื่นๆ ปะปนอยู่ โดยเฉพาะในที่ที่ใช้ลานดินนวดจะมีเศษดินปะปนมาจำเป็นอย่างยิ่งที่ชาวนาจะต้องทำความสะอาดเสียก่อน จึงจะนำเข้าเก็บในยุ้งฉางต่อไป การทำความสะอาดเมล็ดนั้นวิธีที่ชาวนาใช้กันมีอยู่หลายวิธี คือ
๑. โดยการสาดข้าว ชาวนาจะใช้พลั่วไม้สาดข้าวในกองขึ้นไปให้ลมพัดเอาเศษฟางข้าวลีบและใบข้าวปลิวออกไปจากกองข้าว วิธีการนี้จะต้องอาศัยลมช่วย แต่วัตถุที่มีน้ำหนัก เช่นก้อนดิน จะไม่ปลิวออกไปแต่จะตกลงมารวมกับกองข้าวอีก ในกรณีไม่มีลมช่วยอาจจะใช้พัดขนาดใหญ่โบกไปมา เพื่อให้พวกข้าวลีบหรือเศษฟาง ฯลฯ ปลิวออกไป
๒. ถ้าข้าวมีจำนวนน้อยๆ ชาวนาจะใช้กระด้งฝัดข้าว
๓. โดยใช้เครื่องสีฝัด ซึ่งเป็นเครื่องมือทุ่นแรงเหมาะสำหรับเวลาไม่มีลมพัด โดยอาจจะใช้แรงคนหรือแรงเครื่องยนต์หมุนก็ได้ เครื่องสีฝัดนี้จะมีประสิทธิภาพสูง
๔. ใช้เครื่องฝัดขนาดใหญ่ นอกจากฝัดทำความสะอาดเมล็ดแล้วยังสามารถคัดขนาดของเมล็ดข้าวเพื่อใช้ทำพันธุ์ เครื่องจักรชนิดนี้ส่วนมากใช้ในสถานีทดลองข้าวของกรมวิชาการเกษตร
๕. วิธีการพัฒนาอีกแบบหนึ่งคือการนวดข้าวโดยใช้เครื่องนวดข้าวตามแกนลูกนวด เครื่องนวดข้าวนี้กองเกษตรวิศวกรรม ได้รับต้นแบบมาจากสถาบันวิจัยข้าวระหว่างประเทศ (InternationalRice Research Institute : IRRI) ซึ่งตั้งอยู่ในประเทศสาธารณรัฐฟิลิปปินส์ โดยความร่วมมือกับนักวิชาการของสถาบันวิจัยข้าวระหว่างประเทศและโรงงานผลิตเครื่องนวดข้าวในชนบทได้ปรับปรุงแก้ไขตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๕๑๘ ปัจจุบันนี้ได้ปรับปรุงประสิทธิภาพของเครื่องนวดแบบดังกล่าวจนสามารถนวดได้สะอาดและเมล็ดไม่แตกหักและกองเกษตรวิศวกรรมได้ส่งเสริมให้โรงงานเอกชนผลิตเครื่องนวดข้าวแบบนี้จำหน่ายให้เกษตรกรต่อไป ปัจจุบันเกษตรกรมีเครื่องนวดข้าวแบบนี้อยู่ประมาณ ๘๐,๐๐๐ กว่าเครื่องสาเหตุที่การใช้เครื่องนวดข้าวแพร่หลายอย่างรวดเร็ว เนื่องจากการนวดข้าวแบบดั้งเดิมของเกษตรกรไทยเรานั้นเป็นวิธีการที่สิ้นเปลืองแรงงานและเวลามากในท้องที่ที่มีการทำนามากกว่า๑ ครั้ง ดังนั้นจึงจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องนวดให้ทันเวลาต่อการเตรียมดินที่จะปลูกข้าวในครั้งต่อไปเครื่องนวดข้าวจึงเข้ามามีบทบาทต่อเกษตรกรไทยมากขึ้นตามลำดับ
อัตราการนวดข้าวด้วยวิธีต่างๆ
ใช้คนตี ๐.๐๖ ตัน/ชม./คน
ใช้สัตว์ย่ำ ๐.๑๗ ตัน/ชม./ควาย ๒ ตัว*
รถไถ ๒ ล้อ ๒ ตัน/ชม./เครื่อง*
รถแทรกเตอร์ใหญ่ ๕ ตัน/ชม./เครื่อง*
เครื่องนวดข้าว ๑-๓ ตัน/ชม./เครื่อง
เครื่องนวดข้าวตามแกนลูกนวด ประกอบด้วยส่วนประกอบที่สำคัญดังนี้
ชุดนวด ประกอบด้วย ลูกนวด ตะแกรงนวด ครีบวงเดือน ฝาครอบลูกนวด กระบะวาง ฟ่อนข้าว ปล่องฟางออก ฯลฯ
ชุดทำความสะอาด ประกอบด้วย ตะแกรงโยก และพัดลม ฯลฯ
ชุดถ่ายกำลัง ประกอบด้วย มู่เล่ และสายพาน
อุปกรณ์ส่งข้าว แบบกะพ้อกลม กะพ้อตักและสายพาน
หลักการทำงานของเครื่องนวดข้าว
ในขณะทำงาน ฟ่อนข้าวจะถูกป้อนเข้าทางช่องป้อน ลูกนวดที่หมุนอยู่จะดึงฟ่อนข้าวเข้าไปฟาดเหวี่ยงกับตะแกรงนวด ทำให้เมล็ดร่วงลงสู่ตะแกรงโยกด้านล่าง ครีบวงเดือนจะบังคับให้ฟ่อนข้าวไหลไปตามแนวแกนของลูกนวด เมื่อถึงปลายสุดใบพัดสงฟางก็จะกวาดเหวี่ยงฟางข้าวที่เหลือออกไปด้านนอก
ตะแกรงโยกและพัดลมจะทำความสะอาดคัดแยกเศษพืชและฝุ่นละอองออกจากเมล็ด
อุปกรณ์ส่งข้าวจะทำหน้าที่ส่งข้าวไปนวดใหม่ รวบรวมสู่กระสอบหรือรถบรรทุกที่เตรียมไว้เครื่องมือชนิดอื่นๆ ที่ได้รับการพัฒนาในประเทศไทย นอกจากใช้กับผลิตผลข้าวแล้ว ยังมีเครื่องนวดถั่วเหลือง เครื่องกะเทาะถั่วเขียวผิวมันเครื่องกะเทาะถั่วลิสง เครื่องเกี่ยวนวดข้าว เครื่องอบข้าวโพด และเครื่องอบเมล็ดพืช ฯลฯ
