พระราชวังในส่วนภูมิภาค - อ่านสารานุกรมไทย

          พระราชวังในส่วนภูมิภาค หมายถึงพระราชวังซึ่งสร้างขึ้นเพื่อเป็นที่ประทับแรมของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อเสด็จไปยังหัวเมืองห่างไกลจากกรุงเทพฯ ทั้งนี้เพื่อทรงเยี่ยมเยียนราษฎร หรือเพื่อทรงประกอบพระราชพิธีที่สำคัญ บางครั้งก็เพื่อทรงนำพระเจ้าแผ่นดินหรือประมุขชาวต่างประเทศซึ่งเข้ามาเจริญสัมพันธไมตรีกับประเทศไทยออกไปชมภูมิประเทศอันสวยงาม ตลอดจนเพื่อให้ได้เข้าใจในวัฒนธรรม และความเป็นอยู่ของคนไทยภูมิภาคเหล่านั้น
          สำหรับพระราชวังหลวงที่อยุธยา เมื่อถูกข้าศึกทำลายแล้วมิได้เป็น เมืองหลวง เพราะเมืองหลวงย้ายมาอยู่ที่กรุงธนบุรี และต่อมาย้ายมาอยู่ที่กรุงเทพฯ ดังนั้นพระราชวังหลวงที่อยุธยาจึงเปลี่ยนสภาพเป็นพระราชวังในส่วนภูมิภาค
          ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์  พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงริเริ่มการซ่อมแซมพระราชวังเก่าในภูมิภาค  เช่น  อยุธยา และลพบุรี  นอกจากนี้ยังทรงสร้างเพิ่มขึ้นในจังหวัดอื่น คือ ที่บนเขาวัง จังหวัดเพชรบุรี 
          พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสร้างขึ้นใหม่ที่จังหวัดเพชรบุรีอีกแห่งหนึ่ง คือ พระราชวังบ้านปืนหรือพระรามราชนิเวศน์ 
          พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวยังโปรดพื้นที่จังหวัดเพชรบุรี แต่ทรงเปลี่ยนมาสร้างที่ชายทะเล คือ พระราชนิเวศน์มฤคทายวันและทรงสร้างพระราชวังสนามจันทร์ ที่จังหวัดนครปฐม  
          พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๗ ทรงเลือกอำเภอหัวหิน  จังหวัดประจวบคีรีขันธ์เป็นที่สร้างวังไกลกังวล
          พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว  รัชกาลปัจจุบันทรงสร้างพระตำหนักในส่วนภูมิภาคเพิ่มขึ้นอีก ๓ แห่ง ในภาคเหนือ คือพระตำหนักภูพิงค์ราชนิเวศน์ จังหวัดเชียงใหม่   ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ  คือพระตำหนักภูพานราชนิเวศน์  จังหวัดสกลนคร และในภาคใต้ คือพระตำหนักทักษิณราชนิเวศน์ จังหวัดนราธิวาส          
          พระราชประสงค์ของพระบาทสมเสด็จพระเจ้าอยู่หัวในรัชกาลปัจจุบันคือ การสร้างพระราชวังกระจายไปตามภูมิภาคต่างๆ นั้น มิเพียงแต่จะประทับแรมเพื่อทรงเยี่ยมเยียนราษฎรเท่านั้น พระองค์ยังได้ทรงแนะนำช่วยเหลือทำโครงการซึ่งต้องใช้เวลาและทุนทรัพย์เพื่อช่วยราษฎรให้ได้ทำมาหากิน พ้นจากความยากจน และสามารถช่วยตัวเองได้ตลอดไป          มีพระราชวังตั้งอยู่ในบริเวณเกาะเมือง ๓ แห่งคือ พระราชวังหลวง ซึ่งในปัจจุบันเรียกว่า วังโบราณ  เป็นที่ประทับของพระมหากษัตริย์ วังหน้าเป็นที่ประทับของพระมหาอุปราชในตำแหน่งกรมพระราชวังบวรสถานมงคล ได้แก่ วังจันทร์ หรือวังจันทรเกษม   วังหลังเป็นที่ประทับของกรมพระราชวังบวรสถานพิมุข  นอกจากนั้นยังมีพระราชวังตั้งอยู่นอกกรุงศรีอยุธยาเพื่อใช้เป็นที่เสด็จประพาส เช่น วังที่เกาะบางปะอิน ตำหนัก พระนครหลวง ตำหนักธารเกษม ซึ่งตั้งอยู่ใกล้พระพุทธบาท สระบุรี เป็นต้น นอกจากวังที่ประทับ ในกรุงศรีอยุธยาแล้ว ยังมีพระราชวังอีกแห่งหนึ่ง ซึ่งสร้างขึ้นในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ที่จังหวัดลพบุรี  ได้แก่ พระนารายณ์ราชนิเวศน์ ซึ่งพระราชวังแห่งนี้มีปราสาทหลายหลังและหมู่ตำหนักต่างๆ อีกหลายหมู่