การเคลื่อนที่ของสัตว์ทะเลหน้าดิน - อ่านสารานุกรมไทย

          การเคลื่อนที่หรือการเคลื่อนไหวของสัตว์ทะเลหน้าดินมีความสำคัญในการหาอาหาร การหลบหลีกศัตรู และการสืบพันธุ์ทั้งในการหาคู่หรือการอพยพเพื่อวางไข่และหาที่เลี้ยงตัวอ่อนนอกจากนี้ยังมีความสำคัญในการกระจายของสัตว์ทะเลหน้าดิน การเคลื่อนที่อาจหมายถึงการเคลื่อนย้ายตัวของสัตว์จากที่ใดที่หนึ่งไปยังอีกที่หนึ่งหรือการเคลื่อนไหวหรือขยับอวัยวะเพียงบางส่วนเท่านั้น กลไกที่สำคัญสองประการในการเคลื่อนที่ของสัตว์ทะเลหน้าดินคือการเปลี่ยนแปลงรูปร่างของลำตัวในขณะเคลื่อนที่ และการใช้รยางค์หรืออวัยวะพิเศษในการเคลื่อนที่ซึ่งต้องอาศัยการทำงานของระบบกล้ามเนื้อและระบบประสาท สัตว์ทะเลหน้าดินจะมีช่วงชีวิตหนึ่งที่สามารถเคลื่อนที่ได้ว่ายน้ำเป็นอิสระและดำรงชีพเป็นแพลงก์ตอน แต่ช่วงที่เป็นตัวแก่ส่วนใหญ่จะเกาะติดอยู่กับที่เคลื่อนไหวเพียงอวัยวะบางส่วนเพื่อหาอาหารหรือมีการเคลื่อนที่ในระยะทางใกล้ๆเพื่อหาอาหาร
         ในพวกโปรโตซัวจะเคลื่อนที่โดยการมีเท้าเทียมคือ ซูโดโพเดีย (pseudopodia) ซึ่งมีหลายลักษณะ เท้าเทียมอาจมีลักษณะเป็นเส้นเรียวยาวหรือเป็นแท่งแข็งหรืออาจเป็นก้อน การเคลื่อนที่เกิดจากการยืดหดตัวของเท้าเทียมนั่นเองและเท้าเทียมอาจทำหน้าที่ในการจับอาหาร  พวกหนอนและพวกไฮดราที่มีขนาดเล็กก็เคลื่อนที่โดยอาศัยการยื่นอวัยวะบางส่วนไปข้างหน้าและดึงส่วนลำตัวให้เคลื่อนที่ตาม ไฮดราจะมีการเขยิบส่วนแผ่นเท้าที่ใช้ยึดเกาะติดกับพื้นโดยด้านใดด้านหนึ่งจะยืดหรือโป่งออก และด้านตรงข้ามจะบีบตัวตาม ดันให้ลำตัวเขยิบไปทางด้านที่ยืดออก ไฮดราสามารถเคลื่อนที่ได้ในอัตราความเร็วประมาณ ๘-๑๐เซนติเมตรต่อชั่วโมง ไส้เดือนทะเลหลายชนิดจะเคลื่อนที่โดยการยืดและหดส่วนหัวไปข้างหน้าและดึงส่วนลำตัวตามไปอีกที แต่ที่เราเห็นอยู่เสมอคือการยืดและหดลำตัวเป็นจังหวะ โดยอาศัยการทำงานของกล้ามเนื้อเช่น การว่ายน้ำของไส้เดือนทะเลพวกแม่เพรียง การเลื้อยหรือคืบคลานของไส้เดือนตัวกลม และการว่ายน้ำของพวกหอยสองฝาโดยเฉพาะพวกหอยพัด จะอาศัยการยืดหดตัวของกล้ามเนื้อที่ใช้ยึดฝาทั้งสองข้างเข้าด้วยกัน ทำให้มีน้ำพุ่งออกมาเป็นสายช่วยดันตัวมันเองไปข้างหน้า  ฝาหอยจะปิดเปิดขยับเป็นจังหวะในขณะเคลื่อนที่  ปลาหมึกก็เคลื่อนที่ในลักษณะเดียวกันโดยอาศัยแรงดันน้ำที่พ่นออกมา
        สัตว์ทะเลหน้าดินหลายชนิดจะมีอวัยวะเฉพาะที่ใช้ในการเคลื่อนที่  สัตว์ทะเลหน้าดินขนาดเล็กสามารถเคลื่อนที่แทรกตัวไปตามเม็ดกรวดทรายเพื่อหาอาหารหรือหลบหลีกสภาวะแวดล้อมที่ไม่เหมาะสมได้ โดยการพัดโบกของขนอ่อนรอบตัวหรือใช้รยางค์ช่วยในการเคลื่อนที่โดยเฉพาะพวกไส้เดือนทะเลที่ดำรงชีพเป็นผู้ล่านั้นจะมีรยางค์หนึ่งคู่ในแต่ละปล้องใช้ในการเคลื่อนที่ประกอบกับการยืดและหดตัวมันเป็นจังหวะ ช่วยให้มันเคลื่อนที่ตามเหยื่อได้เร็วมากพวกปลาดาวจะมีปุ่มเท้าเล็กๆ ที่ยืดหดตัวได้ช่วยในการเคลื่อนที่  ปุ่มเท้านี้จะอยู่บริเวณแขนของปลาดาว เท้าเหล่านี้จะใช้ยึดเกาะพื้นหรือเหยื่อได้อย่างแน่นเหนียว 
         สัตว์ทะเลหน้าดินพวกครัสเตเชียนโดยเฉพาะพวกปู จะแสดงวิวัฒนาการของสัตว์น้ำเดิมและพยายามขึ้นมาอยู่บนบกเพื่อเพิ่มขอบเขตการกระจายที่อยู่อาศัย ส่วนขาของพวกปูจะเป็นข้อและปล้อง ตลอดจนมีกล้ามเนื้อที่แข็งแรงซึ่งช่วยให้เคลื่อนที่ได้คล่องแคล่ว โดยเฉพาะมีแรงกดบนพื้นดินเพื่อยกตัวมันให้พ้นพื้นดินและเคลื่อนที่ไปข้างหน้า ปูจะมีการเคลื่อนที่ได้หลายแบบ เช่น การเดิน  วิ่งหรือคืบคลานไป พวกปูที่เคลื่อนที่ช้ามักจะป้องกันตัวมันเองจากศัตรู โดยการมีเปลือกกระดองหนาหรือมีก้ามปูที่แข็งแรง พวกปูลมและปูแสมจะเคลื่อนที่ได้รวดเร็วโดยการวิ่งหรือว่ายน้ำพวกนี้สามารถวิ่งไปข้างหน้าหรือวิ่งถอยหลังหรือวิ่งตามข้างได้อย่างรวดเร็ว ปูแสมสามารถไต่ขึ้นลงตามกิ่งไม้ต้นไม้ได้อย่างคล่องแคล่ว ขาของปูพวกนี้มีลักษณะเรียวยาว ส่วนปลายมีลักษณะเป็นปลายแหลมหรือตาขอสำหรับใช้จิกลงบนพื้นเพื่อช่วยในการพยุงตัว ปูม้าและปูทะเลนอกจากจะวิ่งได้คล่องบนบกแล้วยังสามารถว่ายน้ำได้ดีและว่ายน้ำได้เป็นระยะทางไกลๆ ขาคู่หลังของปูเหล่านี้จะไม่มีลักษณะเรียวยาวเหมือนคู่อื่น  หากแต่จะมีลักษณะแบนกว้างคล้ายใบพายเพื่อช่วยในการว่ายน้ำพวกกุ้งที่ว่ายน้ำได้ดีจะมีรยางค์ที่มีลักษณะเป็นแผ่นบางๆ เช่นกันเพื่อช่วยในการว่ายน้ำ