สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี ทรงเป็นองค์อุปถัมภ์งานสาธารณสุขมาตั้งแต่แรกเริ่ม แม้ว่าในระยะแรกพระองค์ทรงได้รับการศึกษาทางด้านการทหาร และรับราชการประจำกองทัพเรือ แต่ในระยะหลังพระองค์ท่านหันมาสนพระทัยกับกิจการสาธารณสุขอย่างจริงจัง ถึงกับเสด็จไปศึกษาต่อทางด้านการสาธารณสุขที่ มหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด (Harvard)สหรัฐอเมริกา และทรงได้รับประกาศนียบัตรสาธารณสุข(C.P.H.) ใน พ.ศ. ๒๔๖๔
มีเรื่องเล่ากันว่า เมื่อพระองค์เสด็จกลับเมืองไทยชั่วคราว เพื่อมาร่วมงานพระบรมศพสมเด็จพระศรีพัชรินทรงบรมราชินีนาถนั้น เป็นช่วงที่พระองค์ทรงศึกษาวิชาสาธารณสุขได้ครึ่งปีการศึกษา ทรงสนพระทัยในการค้นคว้าเกี่ยวกับงานสาธารณสุขในประเทศไทยโดยเสด็จไปเจาะโลหิตจากนักโทษในเรือนจำด้วยพระองค์เองจนถึงเที่ยงคืน เพื่อนำโลหิตไปตรวจหาพยาธิและในการค้นคว้าเกี่ยวกับพยาธิปากขอ ได้ทรงพานักเรียนแพทย์ไปตรวจส้วมในเรือนจำด้วยพระองค์เองด้วย
ในระหว่างเสด็จกลับมาเมืองไทยชั่วคราว ได้ทรงนิพนธ์เรื่อง "โรคทูเบอร์คูโลซิส" คือโรคฝีในท้องหรือวัณโรค ประทานแก่กรมสาธารณสุข เพื่อจัดพิมพ์เป็นของชำร่วยในงานถวายพระเพลิงศพสมเด็จพระเชษฐาธิราช เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ เมื่อวันที่ ๒๔ กันยายน พ.ศ. ๒๔๖๓
ภายหลังที่ทรงสำเร็จการศึกษาในปี พ.ศ. ๒๔๖๔ และเสด็จกลับประเทศไทย นอกจากจะทรงทำนุบำรุงกิจการโรงเรียนแพทย์ให้เจริญก้าวหน้าแล้ว ยังสนพระทัยในกิจการสาธารณสุข และสนับสนุนงานอยู่เสมอโดยเฉพาะอย่างยิ่งในทางการสุขาภิบาล เคยทรงสำรวจเกี่ยวกับการสุขาภิบาลในกรุงเทพฯ เพื่อเปรียบเทียบกับต่างประเทศ
ในเดือนธันวาคม พ.ศ. ๒๔๖๗ มีการอบรมสาธารณสุขมณฑล ที่กรุงเทพฯ ทรงแสดงปาฐกถาเรื่องวิธีปฏิบัติงานสุขาภิบาล และทรงนำแพทย์ที่เข้าอบรมทั้งหมด ไปดูงานสุขาภิบาลในกรุงเทพฯ ด้วยพระองค์เอง โดยพาไปดูตึกแถว ตลาด และส้วม เข้าไปตามตรอกซอก และอาคารบ้านเรือนของประชาชนเพื่อให้ผู้เข้าอบรมได้เห็นจริงเห็นจังในปัญหาที่เกิดขึ้น
อาจมีผู้กล่าวว่าสมเด็จพระบรมราชชนกทรงทำนุบำรุงกิจการแพทย์มากกว่าทางการสาธารณสุข แต่หากจะพิจารณาให้ลึกซึ้งและถ่องแท้แล้วจะเห็นได้ว่าพระองค์ทรงเป็นผู้ที่เล็งเห็นการณ์ไกล โดยปลูกฝังให้ประชาชนนิยมชมชอบกับการรักษาพยาบาล ซึ่งเห็นผลได้ง่ายเสียก่อน เพราะในสมัยนั้นความเชื่อเรื่องการแพทย์แผนปัจจุบันยังมีน้อยมาก เมื่อประชาชนนิยม
นับถือในกิจการแพทย์เพิ่มมากขึ้น ก็จะเกิดผลสะท้อนที่ดีต่อการพัฒนาการสาธารณสุข ซึ่งพระองค์ทรงให้ความสำคัญเพิ่มขึ้นในลำดับต่อมา
ทุกวันนี้ คำขวัญและพระราโชวาทของสมเด็จพระบรมราชชนกยังเป็นคำที่มีความศักดิ์สิทธิ์ และเป็นคติธรรมประจำใจของบุคคลในวงการแพทย์การสาธารณสุขอย่างกว้างขวาง การสูญเสียสมเด็จพระบรมราชชนกในวันที่ ๒๔ กันยายน พ.ศ. ๒๔๗๒ นับว่าเป็นการสูญเสียอย่างใหญ่หลวงในการสาธารณสุขของประเทศถึงแม้พระองค์ทรงมีเวลาให้กับการแพทย์การสาธารณสุขเพียง ๑๐ ปี แต่พระองค์ก็ได้ทรงวางรากฐานของงานนี้ไว้อย่างสมบูรณ์ และเป็นผลให้การสาธารณสุขของประเทศเจริญก้าวหน้าอย่างมีมาตรฐานมาจนถึงปัจจุบัน
