นั่นน่ะสิ ทำไมถึงชื่อ “ ผ้าขาวม้า ” ไม่รู้   ผ้าชนิดนี้ไม่ได้เป็นสีขาวล้วน และไม่เห็นเกี่ยวกับม้าที่ตรงไหน         “ ซองคำถาม ” นึกสงสัยเรื่องนี้มานานแล้ว ค้นหาคำตอบอยู่หลายปีก็ยังไม่ได้คำอธิบายที่น่ารับฟัง โดยมากมักเป็นคำอธิบายประเภท ลากเข้าความ ไม่น่าเชื่อถือเท่าไร จนในที่สุดก็มาได้คำตอบจากข้อเขียนของพระยาอนุมานราชธน ท่านอธิบายไว้อย่างละเอียด   ด้วย เป็นเรื่องหนึ่งที่ท่านสงสัยมากและเพียรพยายามหาคำตอบอยู่นานเช่นกัน “ ซองคำถาม ” ขอคัดข้อเขียนของท่านมาให้อ่านดังนี้         “ ย้อนกลับมาพูดถึงคำว่าผ้าขาวม้ากันใหม่ เพื่อนของฉันอีกคนหนึ่งบอกว่า ในหนังสือเรื่อง ขุนช้างขุนแผน   มีคำว่า ผ้าขาวมุ้ง   ซึ่งคง หมายความว่าผ้าขาวสำหรับทำเป็นมุ้ง เพราะฉะนั้นผ้าขาวม้าก็ควรเป็นผ้าขาวสำหรับทำเป็นม้า แต่คงไม่ใช่ม้าที่ใช้ขับขี่หรือม้านั่ง อาจ เป็นม้าซึ่งหมายความอะไรอย่างหนึ่งเกี่ยวกับเป็นเครื่องใช้ที่ทำด้วยผ้า         ม้าเป็นคำพยางค์เดียว เพราะฉะนั้นจึงควรเป็นภาษาคำโดดหรือในตระกูลภาษาไทยจีน   พยายามค้นหาดูในคำของไทยถิ่นต่าง ๆ ก็ไม่ ได้ความ หมดพยายามจึงหันไปสอบค้นดูในภาษาจีน ก็พบอยู่คำหนึ่งคือ หม่า แปลว่า ป่าน ถ้าเอาเข้าประกอบกับคำว่า ผ้าขาว เป็น ผ้า ขาวม้า ก็แปลว่า ผ้าขาวป่าน ดูก็เข้ากันได้ดี แต่ผ้าขาวม้าจริง ๆ ก็ไม่ได้ทำจากผ้าป่าน ทั้งชาวไทยที่อยู่ในท้องถิ่นต่าง ๆ นอกประเทศ ไทยออกไป หรือชาวจีนก็ไม่ได้ใช้ผ้าขาวม้าเป็นปกติในเครื่องนุ่งห่ม สอบถามดูเขาก็ไม่มีคำใช้ ถ้ามีก็เป็นเรียกว่าผ้าขาวม้าเอาอย่าง จากที่นี่ไป ก็ผ้าขาวม้านั้นตามปกติก็ใช้ห่มใช้พาดบ่าและคาดพุง ลักษณะเช่นนี้ไม่ใช่เป็นอย่างของไทยมาแต่เดิม เพราะไทยเดิมอยู่ ในดินแดนใกล้เขา   อากาศหนาวมาก จำเป็นต้องสวมเสื้อ ส่วนผ้าขาวม้านั้นดูจะเป็นใช้กับร่างกายที่มีเนื้อเถะ ๆ ไม่ได้สวมเสื้อ มากกว่าด้วยเหตุดังนี้ คำว่า ม้า จะว่ามาจาก หม่า ในภาษาจีนซึ่งแปลว่าป่านจึงตกไป         ฉันเขียนเรื่องผ้าขาวม้าแปลว่าอะไรเสียยืดยาว ยังไม่ถึงตอนที่เป็นเนื้อหาของเรื่องก็เพราะเจ็บใจมันเหลือเกิน จึงเขียนเสียให้สะใจ ฉันถามผู้รู้ภาษาเขมรว่า ภาษาเขมรเรียกผ้าขาวม้าว่าอะไร เขาตอบว่าเรียก กรรแสง ซึ่งเป็นคำเดียวกับคำกรรแสงแปลว่าร้องไห้ เพราะ ผ้าชนิดนั้นเขาใช้เช็ดน้ำตา ไปกันสามวาสองศอก ไม่ได้เค้าคำว่าผ้าขาวม้าสักนิดเดียว ก็พอดีมีเพื่อนอีกคนหนึ่งเขามาหาด้วยเรื่องรำวง เสร็จธุระแล้วเขาถามว่า คำผ้าขาวม้าทราบบ้างไหมว่าแปลว่าอะไร   ตอบว่ายังไม่ทราบ   เขาบอกว่าเขาเห็นที่ในประเทศสเปนเรียกผ้า คลุมบ่าและลางทีก็ใช้คาดพุงว่า กามา รู้สึกว่าใกล้กับคำว่าขาวม้ามากอยู่ เขาว่าคำนี้เป็นภาษาแขกซึ่งสเปนนำเอาไปใช้   ขอให้ลองค้น ดูในภาษาแขก         เขาบอกอย่างนี้ก็ได้คิดว่าพวกแขกอาหรับกับพวกสเปนเคยเกี่ยวข้องในทางประวัติศาสตร์กันมาช้านาน ทั้งในทางเป็นมิตรไมตรีและ เป็นศัตรูกัน การติดต่อกันก็หมายความว่า ต้องมีการแลกเปลี่ยนกันในทางวัฒนธรรม เพราะฉะนั้นผ้าคลุม   ผ้าคาดพุงของชาวสเปนที่ เรียกว่าผ้ากามา   อาจได้มาจากชาวอาหรับก็ได้ แล้วคำนั้นไถลเข้ามาถึงไทย         คำว่ากามา ก็อาจมาได้ในทำนองเดียวกัน คือสาวเอาจากคำในภาษาฮินดูสตานีและภาษามลายู ดูทีเผอิญมีพจนานุกรมภาษามลายู- อังกฤษ ฉบับของ Wilkinson อยู่ใกล้มือจึงค้นหาคำว่า กามา ในพจนานุกรมเล่มนั้น ก็ไปพบคำว่าkamar แปลไว้ว่า ผ้าคลุมไหล่   ผ้าคาด พุง และว่าเป็นภาษาของอิหร่าน ความคิดที่จะค้นต่อไปในภาษาฮินดูสตานี หรือในภาษาอิหร่านก็ยุติลง เพราะเชื่อว่าคำนี้คงเป็นคำว่า ขาวม้านี่เอง ด้วยเสียงและความหมายใกล้กันมาก ที่อาหรับมีคำว่ากามา ก็ไม่แปลก อาหรับอาจได้ไปจากอิหร่าน หรืออิหร่านได้มาจาก อาหรับก็ได้อีกเหมือนกัน เพราะสองชาตินี้ว่าทางประวัติศาสตร์ในตอนหลังมีวัฒนธรรมเคล้าคละปะปนกันมากทั้งในศาสนาและ ภาษา ที่คำว่า กา ในคำว่า กามา จะมาเป็น ขาวในภาษาไทยก็อาจเป็นได้ง่าย ดูแต่คำว่าข้าวบุหรี่ซึ่งเพี้ยนมาจากkabuli ในภาษามลายู แปลว่าข้าวของชาวเมืองคาบูล เมืองหลวงของประเทศอัฟกานิสถาน ซึ่งบัดนี้เปลี่ยนเป็นเรียกข้าวหมกไก่ และคำว่าข้าวปัดซึ่งเพี้ยน มาจาก kapat ในภาษามลายูปัตแปลไม่ได้ความ   เราจึงเขียนลากเข้าศัพท์เป็นข้าวปัตรไป ถึงคำว่ากาแฟ ลางทีเราก็ได้ยินเรียกกันว่าข้าว แฝ่ เมื่อเสียงกะหรือกา   กลายเป็นข้าวได้   เพราะด้วยเป็นของกินทำด้วยข้าว   กาในคำว่ากามา จะกลายมาเป็นขาวเพราะด้วยเป็นผ้าตาม ธรรมดาก็เป็นสีขาวก็อาจเป็นได้ง่าย         ปัญหาจึงมีต่อไปว่า การใช้ผ้าขาวม้าของชาวอิหร่าน อาหรับสเปน ตลอดจนมลายูเขาใช้กันอย่างไร ลวดลายผ้าขาวม้าของเดิมมีอย่างไร ข้อเหล่านี้จะต้องเสียเวลาสอบค้นมาก และลางทีการแต่งตัวของชาติเหล่านั้นในลางชาติอาจเปลี่ยนแปลงไปตามกาลสมัย ผ้าขาวม้า อาจกลายหรือจะหมดไปเหมือนอย่างที่เคยใช้กันอยู่ในประเทศไทยก็จะเป็นได้ จึงต้องระงับการสืบสาวอย่างนี้ไว้ก่อนจนกว่าจะมี โอกาสและมีเวลาค้นได้ต่อไป   ยังเจ็บใจเรื่องผ้าขาวม้าไม่หาย จึงจะเขียนเรื่องของมันต่อไป ถ้าท่านอ่านเห็นว่าพอแล้วเพราะรู้ที่มา ของคำว่าขาวม้า ตามความเห็นของฉัน ก็จะยุติการอ่านเพียงแค่นี้ก็ได้ quot “ ข้อมูลสนับสนุนจากหนังสือ ๑๐๘ ซองคำถาม สำนักพิมพ์สารคดี ”