ชื่อวิทยาศาสตร์ : Coccinia grandis Voigt
ชื่อวงศ์ : CUCURBITACEAE
ชื่ออื่น : ตำลึงตัวเมีย ผักแคบ สี่บาท ผักแคบ(ภาคเหนือ) แคเต๊าะ (แม่ฮ่องสอน)
ลักษณะ : ไม้เลื้อยเนื้อแข็ง ใบเป็นใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปค่อนข้างกลม หักเป็นห้ามุม หรือเว้าลึกเป็นแฉก 3 หรือ 5 แฉก กว้างและยาว 5-8 ซม. โคนใบเว้าเป็นรูปหัวใจ มีมือเกาะเป็นเส้นยาว ออกที่ข้อ ดอกเป็นดอกเดี่ยวหรือช่อ 2-3 ดอก ออกที่ซอกใบ แยกเพศอยู่คนละต้น กลีบดอกสีขาว รูประฆัง ผลเป็นผลสด รูปทรงกระบอก
การปลูก : ตำลึงเป็นไม้กลางแจ้ง พบขึ้นทั่วไปบริเวณรั้ว ที่รกร้าง ไร่ ส่วนการขยายพันธุ์ทำได้ ๒ วิธีคือ การเพาะเมล็ดและการปักชำเถาแก่ ปลูกง่าย ไม่ต้องดูแลมากนัก
สรรพคุณ :
" ใบ ดับพิษร้อน ถอนพิษไข้ แก้ไข้ตัวร้อน ดับพิษฝี ถอนพิษตำแย แก้ปวดแสบปวดร้อน แก้คัน
" ดอก แก้คัน
" เมล็ด ตำผสมน้ำมันมะพร้าวแก้หิด
" เถา ใช้น้ำจากเถาหยอดตา แก้ตาฟาง ตาแดง ตาช้ำ ตาแฉะ พิษอักเสบในตา ดับพิษ แก้อักเสบ ชงกับน้ำดื่มแก้วิงเวียนศีรษะ
" ราก ดับพิษทั้งปวง แก้ตาฝ้า ลดไข้ แก้อาเจียน
ขนาดและวิธีใช้ :
" รักษาโรคเบาหวาน ใช้เถาแก่ๆ ประมาณ 1 กำมือ ต้มกับน้ำ หรือน้ำคั้นจากผลดิบ ดื่มวันละ 2 ครั้ง เช้า-เย็น จะสามารถช่วยลดน้ำตาลในเลือดได้
" ลดอาการท้องอืดท้องเฟ้อ ควรรับประทานสด ๆ เพราะเอนไซม์ในตำลึงจะย่อยสลายง่ายเมื่อโดนความร้อน
" ลดอาการคัน อาการอักเสบเนื่องจากแมลงกัดต่อยและพืชมีพิษ นำใบตำลึงสด 2-20 ใบ ตำให้ละเอียดผสมกับน้ำ คั้นเอาน้ำ ทาบริเวณที่เป็นจนกว่าจะหาย (ใช้ได้ดี สำหรับมดคันไฟ หรือใบตำแย)
" แผลอักเสบ ใช้ใบหรือรากสด ตำพอกบริเวณที่เป็น
" แก้งูสวัด, เริม ใช้ใบสด 2 กำมือ ล้างให้สะอาด ผสมพิมเสนหรือดินสอพอง 1 ใน 4 ส่วน พอกหรือทาบริเวณที่เกิดอาการ
" แก้ตาช้ำตาแดง ตัดเถาเป็นท่อนยาวประมาณ 2 นิ้วนำมาคลึงพอช้ำ แล้วเป่า จะเกิดฟองใช้หยอดตา
" ทำให้ใบหน้าเต่งตึง นำยอดตำลึง 1/2 ถ้วย น้ำผึ้งแท้ 1/2 ถ้วย นำมาผสม ปั่นให้ละเอียด พอกหน้า ทิ้งไว้ 20 นาที แล้วล้างออก ทำทุกวันได้จะดีมาก
" แก้ผิดสำแดง เอาเถาตำลึง ตัดเป็นท่อน ๆ ละ 1 คืบ จำนวน 3-4 ท่อน ใส่หม้อดินสุมไฟแกลบ จนไหม้เป็นขี้เถ้า บดให้ละเอียด ผสมกับน้ำซาวข้าว ดื่มครั้งละ 1 ถ้วยชา มีสรรพคุณ แก้ผิดสำแดง เพราะกินของแสลง ได้ดี
" แก้ผิวหนังผื่นคัน ใช้ใบตำลึงตำ แล้วทาตามตัว หรือใช้ใบไพล ตำแล้วถูก็ได้
" ยากำจัดกลิ่นเต่า ใช้ต้นตำลึง ทั้งเถาและใบ ตำผสมปูนแดง พอควรทาที่รักแร้
" ยารักษาตาไก่ ไก่ที่ถูกยุงกัดตาจนบวม ตาปิด เห็นหนองขาว และแข็งภายในเยื่อของเปลือกตา ตาปิดสนิท ให้เอาเถาตำลึงแก่ๆ ขนาด นิ้วก้อย มาตัดเป็นท่อนๆ เอาข้อทิ้ง แล้วใช้ปากเป่าด้านหนึ่ง ฟองภายใน เถาตำลึงจะออกมาอีกด้านหนึ่ง ให้แหกตาไก่ออก และเอาฟองจากเถา ตำลึงทาตาไก่ วันละ 1 ครั้ง ตาไก่จะหายสนิท
อ้างอิงจาก www.tungsong.com, www.phangngacity.com
สารศิลปยาไทย ฉบับที่ 68 สมาคมผู้ประกอบโรคศิลปแผนไทย เชียงใหม่
