คลองหลอดที่ไม่ใช่คลองหลอด ? - ถามตอบที่ Sanook! Guru

                    คุณชวนถามเรื่องคลองหลอดมาคลองเดียว แต่ quot ซองคำถาม ” จะต้องเล่าถึงคลองสามคลอง คุณชวนจึงจะเข้าใจนั่นก็คือ คลองคูเมืองเดิม คลองรอบกรุง และคลองหลอด                     เมื่อสมเด็จพระเจ้าตากสิมหาราชทรงสถาปนากรุงธนบุรีเป็นราชธานีนั้น อาณาเขตกรุงธนบุรีกินพื้นที่มาทางด้านฝั่งพระนครด้วย จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ขุดคลองคูเมืองขึ้นเมื่อ พ ศ ๒๓๑๔ คลองนี้ออกแม่น้ำเจ้าพระยาทั้งสองด้านคือ ด้านเหนือที่ท่าช้างวังหน้า ใต้สะพานพระปิ่นเกล้า ด้านใต้ที่ปากคลองตลาด คลองนี้ต่อมาเรียกว่า “ คลองคูเมืองเดิม quot                     ครั้นพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชทรงสถาปนากรุงเทพฯ เป็นราชธานี เมื่อ พ ศ ๒๓๒๕ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ขุดคูเมืองใหม่เพื่อขยายอาณาเขตราชธานี โดยให้แนวคลองที่ขุดใหม่นี้ขนานกับแนวคลองคูเมืองเดิม ปากคลองออกแม่น้ำเจ้าพระยาสองด้าน คือ ด้านเหนือบริเวณวัดสังเวชวิศยาราม ด้านใต้บริเวณวัดบพิตรพิมุขวรวิหารคลองคูเมืองนี้เมื่อขุดแล้วทำให้เกิดเป็นทางน้ำล้อมรอบกรุง จึงเรียกชื่อคลองตามลักษณะดังกล่าวว่า “ คลองรอบกรุง quot   แต่ประชาชนโดยมากมักเรียกชื่อคลองแตกต่างกันเป็นตอน ๆ ตามสถานที่สำคัญที่คลองผ่าน เช่น ตอนต้นเรียก “ คลองบางลำภู ” ตามชื่อตำบล เมื่อผ่านสะพานหันเรียก “ คลองสะพานหัน ” เมื่อผ่านวัดเชิงเลน วัดบพิตรพิมุขวรวิหาร เรียก “ คลองวัดเชิงเลน quot   และช่วงสุดท้ายเรียก “ คลองโอ่งอ่าง ” เพราะเคยเป็นแหล่งค้าขายโอ่งอ่าง กระถาง และภาชนะต่าง ๆ ที่ปั้นด้วยดินเผาของชาวมอญและชาวจีน                     ระหว่างคลองคูเมืองเดิมและคลองรอบกรุงมีคลองเล็ก ๆ   ขุดเชื่อมถึงกัน เรียกว่า “ คลองหลอด ” ตามลักษณะคลองที่เล็กและตรงเท่ากันตลอดสาย ทำหน้าที่ชักน้ำระหว่างคลอง คลองหลอดนั้นมีอยู่สองคลอง คลองหลอดแรก เริ่มจากคลองคูเมืองเดิมบริเวณใกล้วัดบุรณศิริมาตยาราม ผ่านวัดมหรรณพารามวรวิหาร ออกคลองรอบกรุงบริเวณวัดเทพธิดาวรวิหาร บางครั้งจึงเรียกชื่อคลองตามชื่อวัดว่า quot คลองวัดเทพธิดา ” หรือเรียกตามสถานที่ที่คลองผ่าน เช่น “ คลองวัดบุรณศิริฯ ” “ คลองวัดมหรรณพฯ quot   และ “ คลองวัดราชนัดดา ” เป็นต้น                     คลองหลอดที่ ๒ เริ่มจากคลองคูเมืองเดิมบริเวณใกล้วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามวรวิหาร ผ่านวัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหาร ออกคลองรอบกรุงบริเวณสะพานถ่าน บางครั้งเรียกชื่อคลองตามชื่อวัดว่า “ คลองวัดสุทัศน์ quot หรือเรียกตามสถานที่ที่คลองหลอดสายนี้ผ่านว่า quot คลองสะพานถ่าน quot   “ คลองวัดราชบพิธ ” เป็นต้น                     เมื่อมีคลองรอบกรุง คลองคูเมืองเดิมจึงมิได้ใช้สอยประโยชน์เป็นคูเมือง กลายเป็นเส้นทางคมนาคมของราษฎรในเมืองหลวงประชาชนเรียกชื่อคลองคูเมืองเดิมเป็นตอน ๆ ตามสถานที่สำคัญที่คลองผ่าน เช่น ปากคลองด้านเหนือผ่านโรงไหมหลวงเรียก “ คลองโรงไหม ” ปากคลองด้านใต้เป็นตลาดทั้งบนบกและในน้ำที่คึกคักมาก จึงเรียก “ ปากคลองตลาด ” ส่วนตอนกลางเรียก “ คลองหลอด quot   โดยกำหนดระยะเรียกตั้งแต่ปากคลองหลอดด้านเหนือข้างวัดบุรณศิริฯ ถึงปากคลองหลอดด้านใต้ข้างวัดราชบพิธ ซึ่งคงจะหมายความถึงระยะคลองหลอดหรือระหว่างคลองหลอด   ด้วยความเข้าใจคลาดเคลื่อนของคนรุ่นต่อมา จึงเรียกคลองคูเมืองเดิมทั้งสายว่า คลองหลอด                     สรุปแล้วเพื่อไม่ให้สับสน หากจะเอ่ยถึงคลองที่ตั้งต้นตั้งแต่ใต้สะพานพระปิ่นเกล้ามาออกแม่น้ำเจ้าพระยาที่ปากคลองตลาด ก็น่าจะเรียกว่า quot คลองคูเมืองเดิม quot “ ข้อมูลสนับสนุนจากหนังสือ ๑๐๘ ซองคำถาม สำนักพิมพ์สารคดี ”