คำว่า - ถามตอบที่ Sanook! Guru

        คำเรียก เจ้าคุณ ไม่มีหลักฐานแน่ชัดว่าเริ่มเรียกกันมาแต่เมื่อใด   สันนิษฐานว่าน่าจะใช้เรียกกันตั้งแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยาเพราะปรากฏหลักฐานในพระราชพงศาวดารว่า สมเด็จพระเจ้าเสือ พ ศ ๒๒๔๖ -๒๒๕๑ ทรงเรียกกรมพระเทพามาตย์ พระราชมารดาเลี้ยง ว่า “ เจ้าคุณ ”         สมัยต่อมาคำ เจ้าคุณ ใช้เป็นคำเรียกยกย่องแสดงความเคารพนับถือผู้มีบรรดาศักดิ์สูงทั่วไป เช่น เรียกข้าราชสำนักฝ่ายหน้าผู้มีบรรดาศักดิ์ชั้นเจ้าพระยาและพระยา เรียกพระสงฆ์ทั้งที่เป็นสมเด็จพระราชาคณะและพระราชาคณะ เป็นต้น โดยเฉพาะข้าราชสำนักฝ่ายใน คำเจ้าคุณใช้เรียกกันแพร่หลายมิได้กำหนดแน่นอน ดังนั้นจึงมีข้าราชสำนักฝ่ายในที่ใช้คำนำหน้าว่า “ เจ้าคุณ ” เป็นจำนวนมาก           ครั้นถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชดำริว่า คำเจ้าคุณในข้าราชสำนักฝ่ายในใช้กันฟั่นเฝือจึงโปรดให้บัญญัติคำเรียกเจ้าคุณให้เป็นที่ยุติ คือ กำหนดชั้นเจ้าคุณราชินิกุลเป็นสามชั้น คือ เจ้าคุณราชินิกุลชั้นที่ ๑ เรียกเจ้าคุณพระอัยยิกา เจ้าคุณที่สืบสายต่อจากเจ้าคุณชั้นที่ ๑ เป็นเจ้าคุณชั้นที่ ๒ เรียก เจ้าคุณพระประพันธวงศ์ ชั้นต่อมาเรียกเพียงเจ้าคุณ   ส่วนผู้ที่เคยได้รับยกย่องเป็นเจ้าคุณแต่เดิมก็โปรดให้ใช้ต่อไปมิได้ทรงยกเลิก แต่ทรงเพิ่มเติมว่า ต่อจากนี้ไปบุคคลที่จะเรียกว่าเจ้าคุณได้ ต้องได้รับแต่งตั้งจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวโดยตรง ในรัชสมัยของพระองค์ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเจ้าคุณเพิ่ม ๖ คน         ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว   ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเจ้าคุณฝ่ายในเพิ่ม ๓ คน ครั้นถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาเจ้าคุณจอมมารดาแพขึ้นเป็น   quot เจ้าคุณพระประยูรวงศ์ ” อันนับเป็นเจ้าคุณในราชสำนักฝ่ายในคนสุดท้าย เพราะต่อจากนั้นก็มิได้มีการแต่งตั้งเจ้าคุณของข้าราชสำนักฝ่ายในอีกต่อไป ส่วนคำเรียกเจ้าคุณของข้าราชสำนักฝ่ายหน้าสิ้นสุดลงเมื่อมีการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ ศ ๒๔๗๕เพราะรัฐบาลมีประกาศให้ยกเลิกบรรดาศักดิทั้งหมด           ปัจจุบันคำวา เจ้าคุณ คงมีใช้เฉพาะฝ่ายศาสนจักรเท่านั้นโดยใช้เรียกพระสงฆ์ตั้งแต่ชั้นสมเด็จพระราชาคณะลงมาจนถึงพระราชาคณะ “ ข้อมูลสนับสนุนจากหนังสือ ๑๐๘ ซองคำถาม สำนักพิมพ์สารคดี ”