วงลายครามเป็นวงดนตรีที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงก่อตั้งขึ้นในระยะแรก ณพระที่นั่งอัมพรสถาน พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว โปรดปรานดนตรีแนวแจ๊ซซ์เป็นพิเศษจึงทรงนำแนวทางการตั้งวงดนตรีแจ๊ซซ์ ดิ๊กซีแลนด์ (Dixieland Jazz) มาจัดตั้งวงดนตรีของพระองค์ดนตรีแจ๊ซซ์นี้เป็นดนตรีสไตล์ชาวอเมริกันแห่งเมืองนิวออลินส์ของสหรัฐอเมริกาในช่วงหลังพุทธศักราช ๒๔๕๙นับเป็นแนวที่เก่าแก่เป็นที่นิยมเพราะมีจังหวะครึกครื้นสนุกสนานเร้าอารมณ์ให้ตื่นตัวเบิกบานและเปิดโอกาสให้ผู้เล่นแสดงความสามารถเฉพาะตนออกมาเป็นทำนองเพลงได้อย่างเสรีซึ่งเป็นแนวทางดนตรีที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวโปรดปรานเป็นพิเศษ
วงดนตรีลายครามเป็นวงดนตรีสมัครเล่นซึ่งรวมสมาชิกที่ล้วนเป็นพระราชวงศ์ผู้ใหญ่ที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงคุ้นเคยมาแต่ทรงพระเยาว์การร่วมบรรเลงดนตรีวงลายครามนี้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจึงทรงมีโอกาสได้ทรงดนตรีและร่วมสังสรรค์ในหมู่ผู้ที่ทรงคุ้นเคยอย่างสนุกสนานและทรงพระสำราญผ่อนคลายจากพระราชกรณียกิจต่างๆได้เป็นอย่างดีสมาชิกของวงมีอาทิ หม่อมเจ้าวิมาทิตย์ รพีพัฒน์ หม่อมเจ้าแววจักร จักรพันธุ์หม่อมหลวงเดช สนิทวงศ์ หม่อมเจ้ากมลสาน ชุมพล หม่อมหลวงอุดม สนิทวงศ์หม่อมราชวงศ์พงศ์อมร กฤดากร หม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช ส่วนนักร้องของวงลายครามได้แก่ หม่อมเจ้ามูรธาภิเศก โสณกุล หม่อมเจ้าขจรจบ กิตติคุณ เป็นต้น
ต่อมา วงดนตรี อ.ส.วันศุกร์ ได้ก่อกำเนิดขึ้นสืบเนื่องจากการที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯให้จัดตั้งสถานีวิทยุอ.ส.อัมพรสถาน ขึ้นเมื่อพุทธศักราช ๒๔๙๕เพื่อให้เป็นสื่อกลางที่ให้ความบันเทิงและสารประโยชน์ในด้านต่างๆและเมื่อทรงก่อตั้งวงดนตรีลายครามขึ้นแล้วต่อมาจึงโปรดเกล้าฯให้นักดนตรีรุ่นหนุ่มๆมาเล่นดนตรีร่วมกับนักดนตรีรุ่นลายครามจึงเกิดวงดนตรี อ.ส.วันศุกร์ขึ้น นักดนตรีวง อ.ส.วันศุกร์ มีอาทิ นายแมนรัตน์ศรีกรานนท์ เล่นเปียโนไฟฟ้า นายอนิรุทธิ์ ทินกร ณ อยุธยา เล่นเบส หม่อมหลวงอัศนีปราโมช เล่นทรัมเป็ต พลตรี ทวีศักดิ์ ทวีศรี เล่นทรัมเป็ต นายอวบ เหมะรัชตะเล่นทรัมเป็ต พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงแบริโทนแซกโซโฟน นายธรรมรัตน์ ทินกร ณอยุธยา เล่นทรอมโบน นายสันทัด ตัณฑนันท์ นายกวี อังสวานนท์ เล่น เทเนอร์แซ็กโซโฟนนายนนท์ บูรณสมภพ เล่นอัลโตแซกโซโฟน ในขณะบรรเลงที่สวนจิตรลดาเป็นต้น
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้ทรงร่วมวงบรรเลงดนตรีกับสมาชิกวงอ.ส.ออกกระจายเสียงทางสถานีวิทยุเป็นประจำทุกวันศุกร์เป็นการเปิดโอกาสให้พสกนิกรสามารถติดต่อกับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้โดยผ่านวงดนตรีในระยะแรกทรงพระกรุณาจัดรายการเพลงและทรงเลือกแผ่นเสียงเพลงเองบางครั้งโปรดเกล้าฯให้ผู้ฟังขอเพลงได้ด้วย โดยทรงรับโทรศัพท์เอง วงดนตรีอ.ส.วันศุกร์ จึงมีส่วนสร้างสรรค์ความสุข ความรื่นเริง ความชื่นชมในเสียงดนตรีเสียงเพลง เป็นที่นิยมอย่างยิ่งของประชาชนในยุคนั้น นอกจากนี้ วงดนตรี อ.ส.วันศุกร์ยังมีบทบาทเด่นอีกประการหนึ่ง คือ การบรรเลงดนตรีใน วันทรงดนตรีตามที่มหาวิทยาลัยต่างๆได้กราบบังคมทูลเชิญเสด็จพระราชดำเนิน เช่นจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ เป็นเวลากว่า๑๐ ปี เป็นต้น ในการนั้น โปรดเกล้าฯให้พระราชโอรส พระราชธิดา ทรงร่วมขับร้องด้วยและในบางโอกาสได้โปรดเกล้าฯทรงดนตรีให้เด็กผู้พิการ เช่น เด็กพิการตาบอด แขนขาพิการซึ่งโปรดเกล้าฯให้เข้ามารับพระราชทานเลี้ยงในวันปีใหม่และบรรเลงในการหารายได้บำรุงการกุศล เป็นต้น
ต่อมาเมื่อพุทธศักราช ๒๕๒๙ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงก่อตั้งแตรวงสหายพัฒนาขึ้นโดยโปรดฯให้รวบรวมสมาชิกนักพัฒนาอาสาสมัครของโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริซึ่งปฏิบัติราชการใกล้ชิดเบื้องพระยุคลบาทและเป็นผู้ที่โดยเสด็จฯไปปฏิบัติงานถวายในการพัฒนาภูมิภาคต่างๆ เช่น นักเกษตรหลวงคณะแพทย์อาสาสมัคร ข้าราชบริพารในพระองค์ ตลอดจนเจ้าหน้าที่หน่วยรักษาความปลอดภัยซึ่งส่วนใหญ่ไม่เคยเล่นดนตรีมาก่อน แม้ว่าพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจะทรงงานหนักในช่วงเวลากลางวันแต่ก็ได้ทรงพระกรุณาพระราชทานเวลามาทรงฝึกสอนบุคคลเหล่านั้นในช่วงค่ำของทุกๆวันจนแตรวงสหายพัฒนา สามารถบรรเลงในโอกาสพิเศษต่างๆได้วงดนตรีแตรวงสหายพัฒนาจึงเป็นอีกรูปแบบหนึ่งของการที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงอุปถัมภ์บำรุงการดนตรีและนักดนตรีอีกทั้งยังเป็นการส่องแสดงให้พสกนิกรชาวไทยและชาวโลกได้ประจักษ์ถึงพระอัจฉริยภาพและพระปรีชาสามารถของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทั้งในด้านนักดนตรีและครูดนตรีได้เป็นอย่างดียิ่งอีกด้วย
ข้อมูล :นิทรรศการเฉลิมพระเกียรติเนื่องในโอกาสฉลองสิริราชสมบัติครบ ๖๐ ปี ณอิมแพคเมืองทองธานี ห้องพระอัจฉริยภาพ มิถุนายน ๒๕๔๙ ; หนังสือ ธสถิตในดวงใจนิรันดร์ ; จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยนิทรรศการใต้ร่มพระบารมีบรมธรรมิกมหาราชา ๒๕๔๙
