พิษของแมงกะพรุน ที่พบทั่วไปนั้นเมื่อโดนเข้า จะรู้สึกปวดแสบ ปวดร้อน บวมแดง หรือเป็นรอยไหม้ คันอย่างมาก มีไข้ ฯลฯ บางรายอาจเกิดอาการจุก แน่นหน้าอก หายใจไม่ออก ถึงตายได้ ดังนั้นเมื่อรู้สึกเจ็บแปลบ ปวดแสบ ปวดร้อน ขณะอยู่ในน้ำให้รีบขึ้นจากน้ำทันที ไม่เช่นนั้นอาจจมน้ำได้ เมื่อขึ้นจากน้ำแล้ว หากมีหนวดของแมงกะพรุนขาดติดอยู่ให้คีบเอาออกให้หมดก่อน ห้ามไปขัดถู เพราะจะทำให้เข็มพิษที่อยู่ที่หนวดปล่อยออกมามากขึ้น
การดูแลรักษาเพื่อลดอาการพิษของแมงกะพรุน มีหลายวิธี เช่น มีการแนะนำให้แช่หรือล้างด้วยน้ำส้มสายชูอย่างอ่อนประมาณ 15-30 นาที แต่หากไม่มีให้ล้างด้วยน้ำทะเล หรือแอลกอฮอล์ล้างแผล ห้ามล้างด้วยน้ำจืดเพราะจะทำให้เข็มพิษปล่อยออกมามากขึ้น และห้ามขัดถูบริเวณที่โดนแมงกะพรุน หลังจากนั้นใช้น้ำแข็งหรือน้ำอุ่นประคบ
อีกวิธีที่แนะนำ คือการใช้ครีมโกนหนวดทาลงบริเวณที่โดนแมงกะพรุน แล้วใช้มีดโกนโกนออก หรือ ใช้บัตรพลาสติก เช่น บัตรเครดิต ขูดออกเพื่อกำจัดเอาเข็มพิษที่ติดอยู่ออกไป แล้วจึงใช้น้ำส้มสายชูอย่างอ่อน หรือ แอลกอฮอล์ล้างต่อไป
วิธีที่ง่ายที่สุดและมีการทดสอบเปรียบเทียบถึงผลการรักษาชัดเจนว่าได้ผลดีที่สุด คือ การใช้น้ำอุ่นค่อนข้างร้อน ที่อุณหภูมิประมาณ 45 องศาเซลเซียส วิธีนี้จะระงับความเจ็บปวด และการอักเสบได้ดีที่สุด จากการทดสอบกับอาสาสมัคร จำนวน 5 คน โดยเอาหนวดแมงกะพรุนมาลากผ่านบนแขน และทดสอบวิธีการลดความเจ็บปวดจากพิษของแมงกะพรุน ด้วยการวิธีที่ใช้กันอยู่ ได้แก่ การใช้น้ำแข็ง น้ำส้มสายชู อลูมิเนียมซัลเฟต และน้ำร้อนที่อุณหภูมิประมาณ 45 องศาเซลเซียส พบว่าน้ำร้อนให้ผลการรักษาดีที่สุด โดยผู้โดนพิษแมงกะพรุน จะลดอาการปวดลงภายใน 4-10 นาที และลดอาการปวมได้ จึงถือว่าเป็นวิธีที่ง่าย และสามารถทำได้สะดวกที่สุด
สำหรับในประเทศไทย ผู้คนท้องถิ่นที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ชายฝั่งทะเล และจากคำบอกเล่าประสบการณ์ของผู้ที่โดนพิษของแมงกะพรุนนั้น พบว่าผักบุ้งทะเลสามารถรักษาพิษของแมงกะพรุนได้ วิธีการใช้โดยนำใบผักบุ้งทะเล มาตำหรือขยี้ให้ละเอียดพอกบริเวณที่โดนพิษ แต่หากสามารถคั้นเอาแต่น้ำได้ให้คั้นเอาแต่น้ำมาทาบริเวณที่โดนพิษของแมงกะพรุน จะช่วยลดอาการปวดและการอักเสบได้ การนำผักบุ้งทะเลมาใช้นั้นควรล้างให้สะอาดก่อนเพราะผักบุ้งทะเลที่ขึ้นอยู่ตามชายฝั่ง โดยเฉพาะในที่ชุมชนหรือแหล่งท่องเที่ยวนั้นอาจมีสิ่งปฏิกูล หรือสิ่งสกปรกต่างๆ ปนเปื้อนอยู่
ข้อควรปฏิบัติที่สำคัญอย่างยิ่ง คือ ขณะที่ทำการปฐมพยาบาลเบื้องต้น หรือ หลังจากการปฐมพยาบาล ควรรีบนำผู้ที่ได้รับพิษไปพบแพทย์ทันที
การป้องกันหรือการหลีกเลี่ยงไม่ให้โดนพิษของแมงกะพรุน ควรหลีกเลี่ยงการเล่นน้ำหลังจากมีฝนตกในบริเวณ หรือเวลาที่มีแมงกะพรุนชุกชุม หากต้องการลงเล่นน้ำในบริเวณที่คาดว่าอาจจะมีแมงกะพรุน ควรป้องกันด้วยการสวมเสื้อผ้าที่มิดชิด เช่น ใส่เสื้อแขนยาว กางเกงขายาว เพื่อป้องกันหนวดของแมงกะพรุน เมื่อเดินที่ชายหาดหากพบแมงกะพรุนเกยตื้นอย่าไปจับเล่นเพราะอาจจะโดนเข็มพิษได้ โดยเฉพาะบริเวณหนวดที่อยู่ใต้ร่มของแมงกะพรุน
เรื่องที่เกี่ยวข้อง
- ทำความรู้จัก แมงกะพรุน สัตว์ที่มีลำตัวโปร่งแสง
- แมงกะพรุนกล่อง สัตว์ที่มีพิษร้ายแรง ทำให้เสียชีวิตได้
ที่มา สถาบันวิทยาศาสตร์ทางทะเล บางแสน มหาวิทยาลัยบูรพา
