ปลายประสาทอักเสบ - Polyneuritis / Peripheral neuropathy
ระบบประสาทของคนเราแบ่งออกเป็น 3 ระบบ คือ ระบบประสาทส่วนกลาง ระบบประสาทส่วนปลาย และระบบประสาทอัตโนมัติ ระบบประสาทส่วนปลายจะเน้นอยู่ 2 เรื่องคือ การเคลื่อนไหว และการรับความรู้สึก
ปลายประสาทอักเสบส่วนมากมักจะพบในผู้สูงอายุ ในคนที่อายุยังน้อยพบได้เช่นกัน ส่วนใหญ่มีสาเหตุจากการติดเชื้อ อาการที่เรียกว่าปลายประสาทอักเสบนั้น เราอาจเรียกว่าระบบประสาทส่วนปลายทำงานผิดปกติ แต่ไม่ได้แปลว่าปลายประสาทอักเสบไปทุกครั้ง เพราะคำว่าอักเสบจะต้องมีองค์ประกอบสำคัญ คือ ปวด บวม แดง ร้อน หรือถ้าดูในกล้องจุลทรรศน์จะมีเซลล์เม็ดเลือดขาวจำนวนมาก แสดงว่ามีปฏิกิริยาต่อการอักเสบ
โรคที่เกี่ยวกับระบบประสาทส่วนปลาย เมื่อมีความผิดปกติเกิดขึ้นจึงมักไม่ใช่การอักเสบเสมอไป แต่เรามักเรียกรวม ๆ ว่าปลายประสาทอักเสบ แบ่งได้ดังนี้
กลุ่มแรก มีการอักเสบ จริง ๆ แต่มีน้อยมาก กลุ่มที่ 2 เป็นกลุ่มที่ขาดวิตามิน หรือสารบางอย่าง และกลุ่มที่ 3 เป็นผลมา จากพิษต่าง ๆ จนทำให้เกิดปลายประสาทอักเสบ
กลุ่มแรก มีอักเสบจริง ๆ ที่ระบบประสาทส่วนปลาย อาจมีสาเหตุมาจากการติดเชื้อที่ระบบทางเดินหายใจ เช่น เชื้อไวรัสที่ทำให้เกิดการอักเสบติดเชื้อที่ระบบทางเดินหายใจส่วนบน หรืออาจพบในกลุ่มคนที่มีภูมิคุ้มกันผิดปกติ ภูมิคุ้มกันบกพร่อง
ผู้ป่วยจะมีอาการอ่อนแรง ชา แต่ยังสามารถไปไหนมาไหนได้ ทำงานได้ หรือในผู้ป่วยที่เป็นรุนแรงจนถึงกล้ามเนื้อสำคัญ ๆ เช่น กล้ามเนื้อเกี่ยวกับการหายใจ อาจถึงขั้นต้องใช้เครื่องช่วยหายใจ ใส่ท่อช่วยหายใจ เป็นการอักเสบที่เกิดจากปฏิกิริยาภูมิแพ้ตัวเองของร่างกาย ต้องใช้เวลาระยะหนึ่งสามารถที่จะฟื้นได้ โดยการให้ยาบางชนิดเป็นยากลุ่มที่เป็นเซรั่มแก้อาการแพ้เข้าไปช่วย ซึ่งค่อนข้างมีราคาแพง หรือหากติดเชื้อรุนแรงบริเวณกล้ามเนื้อสำคัญบริเวณแขน ขา อาจมีอาการอ่อนแรง บางรายอาจถึงขั้นต้องทำกายภาพบำบัด
กลุ่มที่ 2 เป็นกลุ่มที่ขาดวิตามิน หรือสารบางชนิด เช่น วิตามินบี แต่เดี๋ยวนี้อาหารการกินดีขึ้นเยอะ จึงพบน้อยที่จะขาดสารอาหารโดยตรง
กลุ่มที่ 3 เป็นผลมาจากพิษต่าง ๆ เช่น พิษจากตะกั่ว โลหะหนัก พิษเหล่านี้จะทำให้ระบบประสาทส่วนปลายเสียไปมักจะเป็นที่ปลายมือปลายเท้า
นอกจากนี้ยังมีอีกกลุ่มหนึ่งที่คล้ายกับว่าจะเป็นที่ระบบประสาทส่วนปลาย แต่จริง ๆ แล้วเป็นความผิดปกติที่ระบบประสาทส่วนกลาง คือ ความผิดปกติที่เกิดขึ้นกับไขสันหลัง เช่น มีเนื้องอกหรือมีอะไรไปกดที่เส้นประสาท หมอนรองกระดูกกดทับเส้นประสาทบริเวณบั้นเอว โดยเฉพาะคู่ที่ 1 ซึ่งพบได้บ่อย จะทำให้ผู้ป่วยมีอาการชา อ่อนแรง และมีอาการปวด เสียการทรงตัวเนื่องจากขาอ่อนแรง ทั้งนี้ผู้ป่วยที่มีปัญหาหมอนรองกระดูกจะมีท่าเดินลักษณะเฉพาะ หรือบางครั้งอ่อนแรงจะเห็นเดินผิดปกติ
กรณีที่เป็นโรคเบาหวาน ก็สามารถทำให้เกิดปลายประสาทอักเสบได้เช่นกัน เพราะฉะนั้นจะเห็นได้ว่าโรคเกี่ยวกับระบบประสาทส่วนปลาย จะต้องแยกโรคออกมา แต่เพื่อความเข้าใจง่าย ๆ ของชาวบ้านก็จะเรียกว่า ปลายประสาทอักเสบ
การวินิจฉัยผู้ป่วย แพทย์จะดูจากประวัติคนไข้เป็นสำคัญ ร่วมกับการตรวจร่างกายซึ่งจะช่วยบอกพื้นที่ของการสูญเสียว่าเป็นที่กล้ามเนื้อบริเวณไหน ความรู้สึกเสียตรงไหน เชื่อมโยงกับเส้นประสาทเส้นไหน เป็นข้างเดียวหรือสองข้าง
ส่วนการรักษา ก็จะต้องดูที่สาเหตุเป็นสำคัญว่าเกิดจากอะไร โดยรวมแล้วความผิดปกติของประสาทส่วนปลาย ผู้ป่วยจะมีอาการ ชา อ่อนแรง ซึ่งการรักษาก็จะเป็นไปตามแนวของเส้นประสาทที่ผิดปกติ ส่วนใหญ่จะเป็นที่บริเวณแขนและขา ปลายมือ ปลายเท้า เพราะมีเส้นประสาทเยอะ ถ้าระบบประสาทส่วนปลายมีปัญหาจะรู้สึกก่อน
ข้อแนะนำ
1. ผู้ป่วยที่เป็นโรคปลายประสาทอักเสบ ควรระมัดระวังการเกิดบาดแผลที่ปลายมือปลายเท้า ถ้าพบว่ามีบาดแผลหรือฟกช้ำที่ปลายมือปลายเท้า ควรพบแพทย์เพื่อให้การรักษาเสียแต่เนิ่น ๆ ถ้าปล่อยไว้ แผลอาจลุกลามและรักษายาก
2. ในรายที่มีสาเหตุจากโรคพิษสุรา ควรให้ผู้ป่วยเลิกเหล้า และฉีดวิตามินบีรวม 50 มิลลิกรัม หรือ วิตามินบี 1 ขนาด 100 มิลลิกรัม ฉีดเข้ากล้ามเนื้อวันละครั้ง นาน 5-7 วัน ถ้ามีอาการหงุดหงิด ให้ไดอะซีแพม 5-10 มก. กินทุก 6-8 ชั่วโมง
ขอบคุณข้อมูลจาก
นพ.มัยธัช สามเสน
ผอ.สถาบันประสาทวิทยา กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข
www.thaihealth.or.th
www.thailabonline.com
