มหาวิทยาลัยนเรศวร เริ่มต้นจากการเป็น วิทยาลัยวิชาการศึกษาพิษณุโลก เมื่อวันที่ 25 มกราคม พุทธศักราช 2510 ภายหลังที่ได้มีการก่อนตั้งวิทยาลัยวิชาการศึกษาประสานมิตรซึ่งเป็นแห่งแรกของวิทยาลัยวิชาการศึกษา เมื่อวันที่ 16 กันยายน พุทธศักราช 2497 และนับว่าเป็นวิทยาลัยวิชาการศึกษาแห่งที่ 4 รองจาก ประสานมิตร ปทุมวัน และบางแสน โดยเริ่มนิสิตรุ่นแรกเข้าเรียนในชั้นปีที่ 3 เมื่อปีพุทธศักราช 2510 แต่เนื่องจากความไม่พร้อมของสถานที่ จึงได้นำนิสิตไปฝากเรียนที่วิทยาลัยวิชาการศึกษาบางแสน จำนวน 60 คน วิทยาลัยวิชาการศึกษาปทุมวัน จำนวน 60 คน ต่อมาในปีพุทธศักราช 2511 ได้กลับมาเริ่มเปิดการสอนโดยรับนิสิตเข้าศึกษาต่อในชั้นปีที่ 3 โดยดำเนินการสอนที่พิษณุโลก จากนั้นจึงได้รับการยกฐานะขึ้นเป็นมหาวิทยาลัย ตามพระราชบัญญัติมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ เมื่อวันที่ 28 มิถุนายน พุทธศักราช 2517
พระราชทานนาม
นามมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ เป็นนามพระราชทานจาก พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช และพระราชทานความหมายกำกับว่า ศรีนครินทรวิโรฒ หมายถึง มหาวิทยาลัยที่เจริญเป็นศรีสง่าแก่มหานคร ทำให้วิทยาลัยวิชาการศึกษาพิษณุโลกซึ่งเป็นวิทยาลัยวิชาการศึกษา 1 ใน 8 ขณะนั้นยกฐานะขึ้นเป็นมหาวิทยาลัย โดยเป็นวิทยาเขต 1 ใน 8 ของมหาวิทยาลัยศรีครินทรวิโรฒ ต่อมาในปีพุทธศักราช 2522 รัฐบาลในขณะนั้นได้มีมติรับหลักการที่จะฐานะมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ พิษณุโลก ขึ้นเป็นมหาวิทยาลัยเอกเทศ ซึ่งในวันที่ 9 สิงหาคม พุทธศักราช 2527 คณะรัฐมนตรีมีมติเห็นชอบให้ดำเนินการตราพระราชบัญญัติจัดตั้งมหาวิทยาลัยขึ้น โดยเมื่อวันที่ 9 ตุลาคม พุทธศักราช 2532 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้ทรงพระราชทานนามมหาวิทยาลัยใหมว่า มหาวิทยาลัยนเรศวร และได้มีการตราพระราชบัญญัติมหาวิทยาลัยนเรศวร พุทธศักราช 2533 ประกาศในราชกิจจานุเบกษา ลงวันที่ 29 กรกฎาคม พุทธศักราช 2533 ซึ่งเป็นวันครบรอบ 400 ปีของการเสด็จขึ้นครองราชย์ของสมเด็จพระนเรศวรมหาราช และได้กำหนดให้วันที่ 29 กรกฎาคม พุทธศักราช 2533 เป็นวันกำเนิดมหาวิทยาลัย
ข้อมูลเพิ่มเติม nu.ac.th