"จองพารา" เป็นภาษาไทยใหญ่แปลว่า "ปราสาทพระ" มาจากคำว่า "จอง" แปลว่า วัด หรือปราสาท และำคำว่า "พารา" แปลว่า พระพุทธรูปหรือพระพุทธเจ้า การบูชา จองพารา คือ สร้างปราสาทเพื่อรับเสด็จพระพุทธเจ้าที่เสด็จลงมาจากสวรรค์ ชั้นดาวดึงส์ในวันออกพรรษา
ประเพณีบูชาจองพาราของชาวไทยใหญ่ในจังหวัดแม่ฮ่องสอน จัดเป็นประเพณี ที่สำคัญและมีคุณค่าต่อสังคม เป็นงานบูชาพระพุทธเจ้าเพื่อความสุข ได้บุญกุศล และความเป็นสิริมงคลแก่ครอบครัว และหมู่บ้าน ครอบครัวใด หมู่บ้านใดได้จัดทำ จองพาราบูชาพระพุทธเจ้า เชื่อว่าครอบครัวจะมีความสุข ส่งผลไปถึง การประกอบอาชีพ ขณะเดียวกัน หมู่บ้านใดได้ช่วยกันจัดทำจองพาราบูชาไว้ ที่วัดประจำหมู่บ้านตลอด 7 วัน หลังวันออกพรรษา มีความเชื่อว่าทุกคนในหมู่บ้าน จะมีความสุขกันทั่วหน้า และส่งผลไปถึงการประกอบอาชีพของคนในหมู่บ้าน ซึ่งส่วนใหญ่ประกอบอาชีพทำนา ทำสวน ทำไร่ ได้ผลผลิตดีด้วย
การบูชาจองพารา จะตั้งบูชาในตอนหัวค่ำของวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11 และทำพิธี อัญเชิญรับเสด็จตอนเช้ามืดของวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11 ซึ่งตรงกับวันออกพรรษา ตั้งบูชาเรื่อยไปจนครบ 7 วัน สิ้นสุดการบูชา จะนำจองพาราไปทิ้ง ไม่นิยมเก็บไว้ เมื่อถึงปีต่อไปจะทำขึ้นมาใหม่
การบูชาจองพารา ทุกบ้านและวัดที่จะทำการบูชา ตั้งแต่เย็นวันขึ้น 14 ค่ำ เดือน 11 นำจองพาราขึ้นตั้งบนชั้นนั่งร้าน นำเครื่องห้อยมาแขวน นำต้นกล้วย ต้นอ้อย มาผูกที่เสานั่งร้านทั้ง 4 มุม ตกแต่งประดับโคมไฟให้สว่างไสว
เวลาเช้ามืดของ วันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11 ซึ่งเป็นวันออกพรรษา จะนำ "ข้าวซอมต่อ" คือ อาหารสำหรับถวายพระพุทธ ประกอบด้วยข้าวสวย ขนม ผลไม้ ใส่ในกระทงใบตอง วางไว้ในจองพารา จุดธูปเทียนขูชา กล่าวอัญเชิญพระพุทธเจ้า ให้เสด็จมาประทับที่จองพารา เพื่อเป็นสิริมงคลตลอดจนครบ 7 วัน จะรื้อถอน จองพาราออกไปทิ้งหรือเผา ปีต่อไปก็ทำขึ้นมาบูชาใหม่
จองพารา หรือปราสาทพระ ทำด้วยโครงสร้างไม้ไผ่ แล้วบุด้วยกระดาษสา ตกแต่งด้วยกระดาษสีลวดลาย เจากระดาษสี กระดาษเงิน กระดาษทอง ตั้งบูชา บนร้านสูง ห้อยผลไม้ ประดับไฟ สว่างไสวตลอด 7 วัน ส่วนประำกอบของจองพารา ประกอบด้วยส่วนสำคัญ 3 ส่วนใหญ่ ๆ ส่วนเข่งหรือฐาน ส่วนตัวจองพารา (ตัวจองพารามีส่วนประกอบอีก 3 ส่วน คือ ส่วนฐาน ส่วนปราสาท และส่วนยอด) และเครื่องห้อง หรือเครื่องบูชา
เข่งหรือนั่งร้านที่ตั้งบูชรจองพารา จะสร้างขึ้น ที่หน้าบ้าน หน้าวัด ที่เป็นที่สูงจากพื้นทั่วไป เพื่อเป็นการคารวะ การทำเข่งที่บูชา จะใช้ไม้ไผ่ ฝังเป็นเสา 4 ต้น บนชานสี่เหลี่ยม แล้วทำนั่งร้านให้สูง จากพื้น บนนั่งร้าน 3 ด้าน สานด้วยดอกไม้ไผ่ เป็น "ผายาดจะมาด" ปิดไว้ เหลืออีกด้าน ทำเป็นบันไดพาดไว้ ที่มุมนั่งร้านใช้ต้นกล้วย ต้นอ้อยผูกไว้และจัดทำประทีป โคมไฟประดับให้มีแสงสว่างยามค่ำคืน จองพารา ที่ทำบูชาหลายรูปแบบได้แก่
- จองยอด หรือ "ผาสาด" (ปราสาท) เป็นจองพารา ขนาดใหญ่ความสูงตั้งแต่ 3.50 เมตรขึ้นไป มียอดปราสาทยอดเดียว 5 ยอด หรือ 7 ยอด มีโครงสร้างยุ่งยากซับซ้อน การสร้าง ต้องใช้ทุนสูง ใช้เวลาสร้างเป็นแรมเดือน จองผาสาด เป็นจองพาราที่สวยงาม วิจิตรบรรจงมาก ทั้งที่ฐานและส่วนยอด มีลวดลายเจาะกระดาษประกอบ มีการตัดกระดาษ เป็นรูปสามเหลี่ยมห้อย ผู้ที่จะทำจองผาสาดได้ ต้องเป็นช่างชั้นครู นิยมทำและตั้งบูชาที่วัดประจำ หมู่บ้านและวัดทั่วไป
- จองคอ เป็นจองพาราขนาดใหญ่ รองลงมาจากจองยอด มีส่วนประกอบคล้ายกัน แต่ขนาดเล็กกว่า ส่วนยอดมียอดเดียว มีลวดลาย ประกอบไม่ละเอียดนัก การทำไม่ยุ่งยากซ้ำซ้อน นิยมตั้งบูชาที่วัดและบ้านของผู้ที่มีฐานะดีทั่วไป
- จอบปีต่าน คือจองพารา ที่ไม่มียอด หรืออาจ เรียกว่า จองพารายอดตัด มีเฉพาะส่วนปราสาท และฐาน มีลวดลายประกอบน้อย ทำง่าย นิยมทำบูชาตามบ้านทั่วไป
- จองผาสาน หรือจองสาน เป็นจองพารา ที่ทำขึ้น โดยวิธีการขนาดเล็ก นิยมบูชากันทั่วไป เพราะทำได้เอง
