พระยาอนุมานราชธนหรือที่รู้จักกันดีในนามของ เสฐียรโกเศศ ผู้ที่ได้ชื่อว่าเป็นนักปราชญ์คนหนึ่งของเมืองไทย เป็นบุคคลที่มีความรอบรู้ในทุกๆด้านไม่ว่าจะเป็นประวัติศาสตร์ วรรณคดี ภาษาศาสตร์หรือแม้แต่ขนบเนียมประเพณีต่างๆของไทยและได้รับการยกย่องจากองค์การยูเนสโกให้เป็นบุคคลสำคัญของโลกทางวรรณศิลป์ อีกด้วย ชีวประวัติ
พระยาอนุมานราชธนเกิดเมื่อวันที่ 14 ธันวาคม พ.ศ. 2431 ที่อ.ยานนาวา กรุงเทพ เดิมชื่อหลีกวางหยง ต่อมาเปลี่ยน เป็นยงและได้รับพระราชทานนามสกุลว่า เสฐียรโกเศศ บิดาชื่อหลี มารดาชื่อ เฮียร ทั้งคู่เป็นคนไทยเชื่อสายจีน
ท่านสมรสกับคุณหญิงละไม มีบุตรธิดา 9 คนเด็กชายยงเริ่มหัดอ่านเขียนหนังสือกับบิดาตั้งแต่ 5-6ขวบเมื่ออายุ 10 ขวบได้เข้าเรียนที่ ร.ร บ้านยานนาวาพออายุ 12 ปี ก็ย้ายไปเรียนที่ ร.ร.อัสสัมชัญ และเริ่มเรียนภาษาอังกฤษที่ นี่ด้วย
พอสอบได้ชั้น ม. 4 ทางบ้านก็ต้องให้ออกไปทำงานเพื่อหารายได้มาจุนเจือครอบครัว ด้วยบิดามารดามี ฐานะไม่ดีนักและมีลูกหลานหลายคน ท่านเริ่มเข้าฝึกงานที่โอสถศาลา กลางวันทำงานกลางคืนไปเรียนภาษา อังกฤษต่อ ต่อจากนั้นได้ลาออกได้ไปงานที่โรงแรมโอเรียนเต็ลเมื่ออายุประมาณ 17 ปี ทำหน้าที่เสมียนและ พนักงานทั่วไป ได้เงินเดือนละ 60 บาทส่งให้ทางบ้าน 50 บาทเก็บไว้ใช้เอง 10 บาท
นายยงทำงานที่โรงแรมได้ 1 ปีได้ไปสมัครเข้าทำงานที่กรมศุลกากรในตำแหน่งเสมียนและด้วยความที่เป็นผู้มีความสามารถและเอาใจใส่ในการงานจึงเจริญก้าวหน้าในการรับราชการมาตลอด ได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็น ขุนอนุมานราชธน เมื่ออายุ 23 ปีแล้วเป็นหลวงเป็นพระตามลำดับจนกระทั้งเมื่อ พ.ศ. 2467
เมื่ออายุ 36 ปี ได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นพระยาอนุมานราชธน
เมื่อ พ.ศ. 2475 ได้มีการเปลี่ยนแปลงการปกครองและความผันผวนทางการเมืองขึ้นทำให้พระยาอนุมานราชธนต้องออกจากราชการในปี พ.ศ. 2476 ขณะที่ดำรงตำแหน่งผู้ช่วยอธิบดีพระยาอนุมานราชธนเข้ารับราช การอีกครั้งหนึ่งในปีพ.ศ.2478 ในตำแหน่งหัวหน้ากองศิลปวิทยาการ กรมศิลปากร จนกระทั่งในปี พ.ศ. 2485 ได้ รับตำแหน่งอธิบดีกรมศิลปากร และรับราชการจนครบเกษียณอายุเมื่อพ.ศ.2491 จึงออกรับบำนาญหลังจากออก ราชการแล้ว ท่านก็มิได้อยู่เฉยๆยังคงศึกษาค้นคว้าอยู่เสมอ และยังเขียนหนังสือมากมายนอกจากนี้ท่านได้ทำ การสอนในมหาลัยหลายแห่ง เช่น จุฬาลงกรณ์ ธรรมศาสตร์ ท่านถึงแก่อนิจกรรมเมื่อวันที่ 1 ก.ค.2512
ผลงานที่เป็นที่ประจักษ์
ผลงานนิพนธ์ของพระยาอนุมานราชธนมีมากกว่า ๒๐๐ เล่ม สุดที่จะนำมารวบรวมได้หมดในที่นี้ ได้แต่นำมาผลงานมาเรียงลำดับตามตัวอักษรอย่างหยาบ ผู้สนใจสามารถสืบค้นได้จาก บรรณานุกรมงานนิพนธ์ ของศาสตราจารย์พระยาอนุมานราชธน และพระสารประเสริฐ เพิ่มเติม
กถาสริตสาคร (สาครเป็นที่รวมกระแสนิยาย) กถาบิฐและกถามุข แปลจากกาพย์ภาษาสันสกฤต 2499
กวนอิม 2505
กามนิต โดย คาร์ล อดอล์ฟ เจเลอรูป แปลเป็นภาษาอังกฤษโดย จอห์น อี โลกี แปลร่วมกับ นาคะประทีป 2503
การเกิด 2531
การตาย
การศึกษาเรื่องประเพณีไทย 2514
การศึกษาเรื่องประเพณีไทยและชีวิตไทยสมัยก่อน 2515
การศึกษาวรรณคดีแง่วรรณศิลป์ 2507
การศึกษาศิลปและประเพณี 2517
กำเนิดคน 2532
กินโต๊ะจีน 2501
ขวัญและประเพณีการทำขวัญ
ขุมทรัพย์ของเด็กเรื่องคนมีประโยชน์ 2515
ความรู้เกี่ยวกับวรรณคดีและเทพนิยายสงเคราะห์ 2531
ความสัมพันธ์ระหว่างศาสนาพราหมณ์ พุทธ และชิน ในแง่ประวัติศาสตร์ 2511
คำแก้ว 2516
คำสอนของพระพุทธเจ้า งานแปล 2475
เครื่องราชูปโภคและเครื่องประกอบพระราชอิสริยยศของพระมหากษัตริย์ 25??
ค่าของวรรณคดี 2503
จดหมายจากพ่อถึงลูก
จดหมายโต้ตอบระหว่างเสฐียรโกเศศ กับ ส. ศิวรักษ์ พร้อมด้วยประวัติและข้อเกี่ยวกับพระยาอนุมานราชธน 2514
ชาติ-ศาสนา-วัฒนธรรม 2513
ชีวิตของชาวนา
ชีวิตชาวไทยสมัยก่อน 2510
ชีวิตพระสารประเสิรฐที่ข้าพเจ้ารู้จัก 2532
เชื้อชาติ ภาษา และวัฒนธรรม 2498
โซไรดา นางพญาแห่งทะเลทราย
ตำนานศุลกากร 2482
แต่งงาน 2531
ทศมนตรี
เทศกาลลอยกระทง เล่นสาดน้ำวันสงกรานต์ ประเพณีทำบุญสวดมนต์เลี้ยงพระ 2500
เทศกาลสงกรานต์ 2525
ไทย-จีน
ท้าววิศวามิตร 2512
นานานีติ 2513
นิยายเบงคลี 2515
นิยายเอกของปาชา
นิรุกติศาสตร์ 2493
บันทึกความรู้ 2502
ประชุมเรื่องพระรามและแง่คิดจากวรรณคดี 2516
ประติมากรรมไทย โดยศิลป พีระศรี งานแปล 2490
ประเพณีเรื่องแต่งงานบ่าวสาวของไทย 2501
ประเพณีการทำบุญสวดมนต์เลี้ยงพระ 2500
ประเพณีเกี่ยวกับชีวิตของชาวไทยเทศกาลสงกรานต์
ประเพณีเกี่ยวกับชีวิตแต่งงาน
ประเพณีเก่าของไทย ๕ ประเพณีเนื่องในการตาย 2501
ประเพณีเก่าของไทย ว่าด้วยการเกิด การปลูกบ้านสร้างเรือน ว่าด้วยการตาย 2500
ประเพณีต่าง ๆ ของไทย 2529
ประเพณีต่าง ๆ บางเรื่อง 2516
ประเพณีไทยเกี่ยวกับเทศกาล 2502
ประเพณีไทยเกี่ยวกับเทศกาลเข้าพรรษา สารท ออกพรรษา 2500
ประเพณีไทยเกี่ยวกับเทศกาลลอยกระทง
ประเพณีไทยเก่ยวกับเทศกาลสงกรานต์
ประเพณีเนื่องในการเกิด
ประเพณีเนื่องในการเกิดกับประเพณีเนื่องในการตาย 2510
ประเพณีเนื่องในการตาย
ประเพณีเนื่องในการแต่งงานและประเพณีในการปลูกเรือน 2507
ประเพณีในการสร้างบ้านปลูกเรือน
ประเพณีเนื่องในเทศกาล 2506
ประเพณีเบ็ดเตล็ด 2510
ประเพณีปลูกเรือน-แต่งงาน 2512
ประเพณีและความรู้ทั่วไป 2498
ประวัตินานาประเทศ 2515
ประวัติศาสตร์โลกสมัยโบราณ
ปลูกเรือน
ปลูกเรือน-แต่งงาน
โปแลนด์ราชย์ 2512
เผชิญหน้ากับพระเจ้านโปเลียน 2514
พงศาวดารธรรมชาติของสัตว์
พระคเณศเทพนิยายสงเคราะห์ ภาค ๔
พระราชลัญจกรและตราประจำตัวประจำตำแหน่ง 2493
พันหนึ่งทิวา 2512
ฟอลคอน
ฟื้นความหลัง 2510
เมืองสวรรค์และผีสาง เทวดา 2515
รสวรรณคดี 2504
รู้ไว้ 2509
เรื่องของชาติไทย 2483
เรื่องคนมีประโยชน์ 2465
เรื่องเจดีย์ 2503
เรื่องไทย-จีน 2478
เรื่องผีสางเทวดา 2495
เรื่องพระโพธิสัตว์
เรื่องพระโมหมัด นะปีของอิสามิกชน
เรื่องพระราชลัญจกรและตราประจำตัวประจำตำแหน่ง
เรื่องเล่นสาดน้ำวันสงกรานต์ เทศกาลลอยกระทง และประเพณีทำบุญสวดมนต์เลี้ยงพระ
เรื่องวัฒนธรรม 2496
เรื่องสั้นเกี่ยวกับประเพณีต่าง ๆ เทศกาลลอยกระทง ประเพณีทำบุญสวดมนต์เลี้ยงพระ
เรื่องแหลมอินโดจีนสมัยโบราณ 2497
เรื่องอัศจรรย์ของโลก 2504
ลัทธิ-ศาสนา 2516
ลัทธิของเพื่อน 2496
ลัทธิธรรมเนียมและประเพณีของไทย
เลิกทาสในรัชกาลที่ ๕ 2499
เล่าเรื่องในไตรภูมิ
โลกนิติ ไตรพากย์ 2504
โลกยุคดึกดำบรรพ์
วรรณกรรมของเสฐียรโกเศศ 2515
วรรณกรรมเลือกสรรสำหรับเด็ก 2532
วรรณคดีที่น่ารู้ 2508
วัฒนธรรม
วัฒนธรรมเบื้องต้น 2501
วัตนธรรมและประเพณีต่าง ๆ ของไทย
วิจารณ์เรื่องประเพณีทำศพ 2482
วิวัฒนาการแห่งวัฒนธรรม 2507
ศาสนาเปรียบเทียบ 2515
ศิลปสงเคราะห์ โดยศิลป์ พีระศรี งานแปล 2500
สดุดีเด็ก ๆ
สมญาภิธานรามเกียรติ์
สารานุกรมของเสฐียรโกเศศ 2516
หิโตปเทศ การผูกมิตร การแตกมิตร สงคราม ความสงบ 2507
อสูรและยักษ์ต่างกันอย่างไร เทพนิยายสงเคราะห์ ภาค ๒
อธิบายนาฏศิลป์ไทย พร้อมด้วยคำนำเรื่องคีตศิลป์ 2494
อัตชีวประวัติของพระยาอนุมานราชธน 2512
อารยธรรมยุคดึกดำบรรพ์ 2512
อาหรับราตรี 2509
อำนาจแห่งความพยายาม
อุปกรณ์รามเกียรติ์ 2475
แบบอย่างที่ดีในการดำเนินชีวิต
เนื่องจากพระยาอนุมานราชธนหรือนามปากกาเสฐียรโกเศศและท่านนาคะประทีปเป็นบุคคลที่น่ายกย่องนับถือเป็นแบบอย่างของปราชญ์ที่ศึกษา เสาะแสวงความรู้ด้วยตัวเอง โดยการค้นคว้าหาความรู้ ถามไถ่ท่านผู้มีปัญญา หรือกระทั่งซักไซ้ไล่เลียงจากเด็กๆ เพื่อให้ได้รู้ในสิ่งที่อยากรู้แต่ยังไม่รู้ ท่านเป็นคนอ่อนน้อมถ่อมตน การศึกษาในเรื่องใดๆ ของท่านจะตั้งต้นจากง่ายไปหายากเสมอ นั่นคือ จากพื้นฐานไปสู่ความสุขุมลุ่มลึกลงโดย ลำดับ การศึกษาด้วยตนเองของท่าน เช่น ด้านมานุษยวิทยาทางไทยนั้น นับเป็นการวางรากฐานที่สำคัญ สำหรับให้นักวิชาการชั้นต่อมาพัฒนาจนเป็นไทยวิทยา หรือไทยคดีศึกษา เป็นต้น จากแบบอย่างที่ดีดังกล่าวของท่านทำให้ท่านมีศิษยานุศิษย์มากมายมาฝากตัวเป็นศิษย์ตามแนวทางการแสวงหาความรู้อย่างของไทย โดยฟังคำแนะนำตักเตือนของท่านตลอดเวลา
งานเขียนที่ทำร่วมกับนาคะประทีป
นาคะประทีป มีชื่อจริงว่า "พระสารประเสริฐ" เกิดเมื่อวันที่ ๒๕ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๓๒ พระสารประเสริฐเป็นผู้ที่มีความแตกฉานทางด้านอักษรศาสตร์ ทั้งบาลี สันสกฤต ท่านแต่งหนังสือ เกี่ยวกับวรรณคดีและภาษาศาสตร์ไว้มาก นามปากกาที่ใช ้คือ " ตรีนาคะประทีป"
พระสารประเสริฐเคยเป็นอาจารย์วิชาภาษาบาลี ในคณะอักษรศาสตร์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และเป็นกรรมการชำระปทานุกรม ของราชบัณฑิตยสถาน
พระสารประเสริฐมีพระกัลยานมิตรอย่างพระยาอนุมานราชธน ซึ่งเป็นทั้งมิตร และผู้ร่วมงาน ได้ ร่วมกันสร้างสรรค์บทประพันธ์ ที่ถือได้ว่ามีความงดงามประดับไว้ ในวง วรรณกรรมมากมาย ดังเช่น กามนิต หิโตปเทศ ลัทธิของเพื่อน เป็นต้น
นามปากกา เสฐียรโกเศศนาคะประทีป ถือว่าเป็นนามปากกาคู่แฝดทีโด่งดังเป็นอย่างยิ่ง
ที่มา www.pcccr.ac.th
