วัวชน หรือ กีฬาชนวัว เป็นกีฬาพื้นเมืองที่ขึ้นชื่อของ จังหวัดนครศรีธรรมราช เดิมเชื่อกันว่าเป็นกีฬาที่จัดขึ้นเพื่อความสนุกสนานเพียงอย่างเดียว มีกติการการแข่งขันที่ชัดเจนถึง 35 ข้อ ทำให้ผู้คนที่เดินทางมาชมเกิดความสนุกสนาน ลุ้น ระทึก และสร้างความตื่นเต้น ประทับใจเป็นอย่างมาก ต่อมาได้เกิดการพนันขันต่อกันขึ้นในกีฬาชนิดนี้ มีการวางเงินเพื่อเดิมพันกัน จึงเป็นที่กังวลกันว่ากีฬาชนวัวอาจก่อให้เกิดปัญหาอื่นๆ ตามมา เนื่องจากว่าการพนันนั้นมีทั้งผู้ที่ได้และผู้ที่เสีย อยากให้ส่วนราชการยื่นมือเข้ามาช่วยควบคุมความไม่สงบเรียบร้อยที่อาจเกิดขึ้นได้ อีกทั้งจำกัดขอบเขตให้การชนวัวเป็นเพียงกีฬาพื้นบ้านที่จัดขึ้นเพื่อความสนุกสนานเท่านั้น
กีฬาชนวัว
วัวชนมักจะจัดขึ้นในช่วงเทศกาลสงกรานต์และเทศกาลเดือนสิบ ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่ชาวบ้านหยุดพักจากการทำงานมารื่นเริงสนุกสนานกันตามเทศกาล ในบางสนามจะมีการชนวัวเดือนละครั้งในวันเสาร์และวันอาทิตย์ หรือแล้วแต่โอกาสที่ชาวบ้านตกลงนัดหมายกัน
พันธุ์วัวชน
วัวชนที่นำมาเข้าในการแข่งขันจะเป็นพันธุ์ไทยเฉพาะ ซึ่งเจ้าของจะเป็นผู้ผสมพันธุ์วัวของตัวเอง หลังจากนั้นจะคัดเลือกวัวลูกคอกที่มีลักษณะดีเพื่อนำมาเป็นวัวชน มีอายุได้ราว 4 - 6 ปี โดยจัดว่าอยู่ในวัยหนุ่มถึกเต็มที่เหมาะที่จะนำมาชน
การเลี้ยงดูวัวชน
ในระยะแรกต้องนำวัวที่คัดเลือกไว้มา “ปรน” หรือหมายถึงการบำรุงเลี้ยงดูให้มีความสมบูรณ์เสียก่อน ในกรณีที่เป็นวัวใหม่ อาหารหลัก คือ หญ้า โดยจะต้องตัดหญ้าใส่ลัง หรือรางให้กินในโรงวัว หรือที่พักของวัว ไม่ควรปล่อยให้กินหญ้าทั่วไปเหมือนวัวประเภทอื่นๆ ซึ่งอาหารหลักอย่างอื่นที่ควรให้ คือ น้ำและเกลือ โดยน้ำจะต้องให้วัวกินวันละ 2 ถึง 3 ครั้ง ส่วนเกลือให้กิน 15 วันต่อครั้ง ครั้งละ 1 กำมือ หรืออาจะมากน้อยไปกว่านั้นก็ได้ ต่อมาเป็นส่วนของอาหารเสริมสำหรับวัวชนมีอยู่ด้วยกันหลายอย่าง อาทิ ถั่วเขียวต้มกับน้ำตาลกรวด กล้วยน้ำว่า กล้วยหอม น้ำมะพร้าวอ่อน ขนุน ไข่ไก่ และผลไม้อื่นๆ เป็นต้น ไข่ไก่ควรให้วัวชนกินครั้งละ 10 ถึง 15 ฟอง โดยอาจจะเอาตีคนผสมกับเบียร์ดำใส่กระบอกกรอกให้กินก็สามารถทำได้
ที่อยู่ของวัวชน
ที่อยู่ควรปลูกสร้างเป็นโรงนอนให้อยู่ขนาดพอสมควร จะต้องก่อไฟแกลบสำหรับไล่ยุงและริ้นไม่ให้มารบกวนได้ ในวัวชนบางตัวที่เจ้าของมีฐานะดีจะกางมุ้งหลังใหญ่ให้วัวนอน หรืออาจทำเป็นมุ้งลวด อีกทั้งโรงวัวดังกล่าวจะต้องได้รับการทำความสะอาดเป็นประจำทุกวัน
การออกกำลังกายและฝึกซ้อมก่อนชนวัว
ในระยะเตรียมพร้อมก่อนชน ผู้เลี้ยงจะต้องนำวัวไปออกกำลังกายด้วยการเดิน หรือวิ่งในตอนเช้ามืดของทุกวัน เป็นระยะทางประมาณ 5 - 10 กิโลเมตร จากนั้นผู้เลี้ยงจะนำวัวไปอาบน้ำด้วยการขัดสีโดยใช้แปรง บางตัวอาจใช้สบู่ฟอกเนื้อตัวจนสะอาดจึงนำมากินหญ้า กินน้ำ แล้วเริ่มตากแดด ชาวบ้านเรียกกันว่า “กราดแดด” ด้วยวิธีการล่าม หรือผูกทิ้งไว้กลางแดด ตั้งแต่เวลา 9 โมง ถึง เที่ยง เพื่อให้วัวมีความอดทน แต่ในบางตัวอาจต้องกราดแดดไปจนถึงช่วงบ่าย เมื่อเสร็จแล้วนำวัวชนกลับเข้าไปพักผ่อน ให้กินหญ้า กินน้ำ จนถึงเวลา 3 โมง ผู้เลี้ยงจะนำวัวไปยังสนามที่จะชน เพื่อให้วัวชนเกิดความคุ้นเคยกับสถานที่ เรียกกันว่า “ลงที่” ทำเช่นนี้ทุกวัน จากนั้นจึงนำวัวกลับมาอาบน้ำเช็ดตัวให้แห่งอีกครั้งก่อนจะกลับเข้าที่พัก กินน้ำ กินหญ้าอีกรอบและพักผ่อน ซึ่งจะเห็นได้ว่าในแต่ละวันผู้เลี้ยงวัวชนจะต้องเอาใจใส่ในวัวที่ตนเลี้ยงกันจนเป็นกิจวัตรประจำวัน
การซ้อมคู่ หรือ ปรือวัว จะใช้เวลาประมาณ 5 - 10 นาที และต้องใช้เชือกยาวเพื่อความสะดวกในการแยกคู่ออกจากกันเมื่องต้องการหยุดซ้อม การซ้อมคู่จะทำกันประมาณ 1 - 2 ครั้งต่อเดือน โดยวัวชนตัวหนึ่งจะต้องซ้อมคู่อย่างน้อย 4 - 5 ครั้ง จึงจะพร้อมที่จะทำการชนในสนามแข่งจริงได้
การเปรียบวัว เป็นการจับคู่ชน นายสนามจะเป็นผู้นัดวันเปรียบวัวขึ้น โดยให้ผู้เลี้ยงแต่ละฝั่งนำวัวที่จะชนมาเข้ายืนเทียบกัน โดยพิจารณาความสูงต่ำ เล็กใหญ่ของลำตัว และเขาของวัวทั้งสอง ซึ่งเมื่อเจ้าของวัวตกลงจะชนกัน นายสนามจะกำหนดวันชนโดยผู้เลี้ยงจะต้องปฏิบัติตามกฎกติกาการชนวัวอย่างเคร่งคัด
กติกาการชนวัว
สำหรับกติการเล่นชนวัวได้มีข้อบังคับกำหนดเอาไว้อย่างชัดเจนถึง 14 ข้อ วัวบางคู่กว่าจะรู้ผลแพ้ชนะอาจใช้เวลานานเป็นชั่วโมง เนื่องมาจากว่าวัวชนบางตัวฉลาด วัวชนบางตัวมีวิธีการต่อสู้โดยการแทงด้วยเขา บางตัวแทงแล้วบิด บางตัวขัดเขาแล้วงัด บางตัวก็เอาเขาเข้าฟัน ในบางทีอาจจะดันเข้าข่างตัวของคู่ต่อสู้ ซึ่งชาวใต้เรียกวิธีการแบบนี้ว่า “เอาเพลียง” หรือ “พาเพลียง” ในบางกรณี วัวบางตัวอาจขึ้นทับ หรือขึ้นขี้ ซึ่งชาวใต้นิยมเรียกกันว่า “ขึ้นเหง” โดยจะเป็นการตัดกำลังให้คู่ต่อสู้เหนื่อย แต่อย่างไรก็ตาม นั่นเป็นเพียงกลวิธีที่วัวที่อยู่ในสนามใช้ต่อสู้ ทั้งนี้ การตัดสินแพ้ชนะก็ได้การกำหนดไว้เป็นกติกาสนาม ดังนี้ ..
- ก่อนชนวัว หากพิสูจน์ได้ว่าฝ่ายใดถูกยา หรือถูกกระทำ กรรมการอาจตัดสิทธิ์ไม่ให้ลงชนและริบเงิน เพื่อเป็นการรักษาชื่อเสียงของสนาม อีกทั้งยังไม่วัวที่เข้าแข่งขันเกิดความทรมาน
- ห้ามมิให้ทาน้ำมัน หรือเมือกทุกชนิด ส่วนจะสวมเครื่องรางของขลังให้วัวก็แล้วแต่จะตกลงกันในวันทำสัญญา
- เมื่อตีกลองครบ 2 ครั้ง ให้พาวัวเข้าชน โดยจะมีคนพาเข้าชน 2 คน
- ให้พาวัวเข้าไปชนในลักษณะหน้ากระดานเข้าหากัน ห้ามมิให้แกล้งชักเชือก หรือตีวัวให้ตกใจ
- ห้ามตีวัวฝ่ายที่อยู่ตรงข้าม แต่วัวที่อยู่ฝ่ายตัวเองสามารถตีได้
- วัวที่ล้ม หากไม่ลุกภายใน 5 นาที ให้ถือว่าแพ้ หากลุกก่อนให้ชนต่อไปได้ หากลุกแล้วหนี กรรมการจะให้เวลา 5 นาที ถ้าไม่ชนจะถือว่าแพ้เด็ดขาด
- ถ้าเขาคีบกันไม่หลุดภายใน 1 ชั่วโมง ให้ถือว่าผลการแข่งขันเสมอกัน
- ถ้าชนวัวจนรั้วพัง แล้ววัวออกไปชนกันนอกรั้ว ทางสนามจะตีกลองให้นำวัวมาชนข้างใน วัวใครที่ไม่กลับเข้ามาจะถือว่าแพ้
- ขณะที่ชนกัน หากตัวกระโดดหนีออกนอกรั้วให้ถือว่าแพ้เด็ดขาด หากตัวที่ชนะกระโดดตามไปนอกรั้ว จะต้องนำกลับมาชนใหม่ภายใน 10 นาที แต่ถ้าไม่สามารถนำเข้ามาได้ทั้ง 2 ตัว ให้ถือว่าผลการแข่งขันเสมอกัน
- ถ้าวัวร้างลากันไปโดยที่ไม่ได้แสดงว่าตัวไหนแพ้ หรือชนะ ให้กรรมการทำการตีกลอง 2 ที เพื่อให้ชนกันใหม่
- หากวัวชนคู่ใดเกิดปัญหาด้วยประการใดก็ตามที่อยู่นอกเหนือไปจากกติกาของสนาม หรือไม่ชัดเจนก็ดี ให้กรรมการทำการปรึกษากัน 3 นาย โดยให้ถือเสียงข้างมากเป็นการตัดสินที่เด็ดขาด
- ผู้เล่นในสยามจะต้องยินยอมตามคำตัดสินของคณะกรรมการ จะอุทธรณ์อย่างใดอย่างหนึ่งมิได้
- สำหรับเงินเดิมพัน กรรมการจะถือไว้คอยจ่ายให้กับผู้ชนะ และแบ่งคืนเมื่อเสมอกัน ใครจะคัดค้านไม่ได้
- กรรมการ หรือนายสนามชนวัวมีอำนาจรักษาความสงบเรียบร้อยในสนาม อีกทั้งมีอำนาจห้ามให้ผู้ที่มีความประพฤติไม่เรียบร้อยเข้ามาภายในสนามได้ ซึ่งมีกำหนดเป็นระยะเวลา 3 เดือน
ข้อมูลเพิ่มเติม: trangzone.com, phatthalung2.go.th
