อาสาฬหบูชา ตรงกับวันเพ็ญขึ้น 15 ค่ำเดือน 8 หรือราวเดือน กรกฎาคม ซึ่งเป็นวันพระจันทร์เสวยอาสาฬหฤกษ์ แต่หากตรงกับปีอธิกมาส คือมีเดือน 8 สองหน วันอาสาฬหบูชาจะเลื่อนไปเป็นวันเพ็ญขึ้น 15 ค่ำเดือน 8 หลังตกในราวเดือนสิงหาคม
"อาสาฬหบูชา" ย่อมาจากคำว่า "อาสาฬหปุรณมีบูชา" แปลว่า การบูชาในเดือนวันเพ็ญเดือนอาสาฬห คือเดือน 8 ถือเป็นวันสำคัญวันหนึ่งในพระพุทธศาสนา เพราะมีเหตุการณ์เกิดขึ้น 3 ประการดังนี้
1. เป็นวันที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดงปฐมเทศนา คือแสดงธรรมเป็นครั้งแรก มีชื่อว่า ธรรมจักกัปปวัตนสูตร ซึ่งมีใจความสำคัญกล่าวถึงอริยสัจ 4 หรือความจริงอันประเสริฐ 4 ประการ ได้แก่
ทุกข์ คือ ความลำบาก ความไม่สบายกายไม่สบายใจ
สมุทัย คือ เหตุที่ทำให้เกิดทุกข์
นิโรธ คือ ความดับทุกข์
มรรค คือ ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับแห่งทุกข์
การแสดงธรรมครั้งแรกนี้ เพื่อโปรดเหล่าปัญจวัคคีย์ทั้ง 5 คือ อัญญาโกณฑัญญะ วัปปะ ภัททิยะ มหานามะ และอัสสชิ จึงถือกันว่าเป็นวันที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงประกาศศาสนา
2. เป็นวันที่เกิดสังฆรัตน หรือเป็นวันที่เกิดพระอริยสงฆ์ สาวกในพระพุทธศาสนาขึ้นครั้งแรกในโลก พระอริยสาวกองค์แรก คือพระอัญญาโกณฑัญญะ ซึ่งเมื่อฟังพระธรรมเทศนาธรรมจักกัปปวัตนสูตรแล้ว บังเกิดดวงตาเห็นธรรมทูลขอบวช ซึ่งพระพุทธองค์ทรงประทานอนุญาตให้อุปสมบทเป็นภิกษุรูปแรกในพระพุทธศาสนา ด้วยวิธีเอหิภุขุอุปสัมปทาในวันนี้
3. เป็นวันที่พระรัตนตรัย คือ พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ เกิดขึ้นครบ 3 ประการและเป็นครั้งแรกในโลก
เหตุการณ์ในวันอาสาฬหบูชานี้ เกิดขึ้นหลังจากที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสรู้ ในวันเพ็ญวิสาข ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6 แล้วสองเดือน
การประกอบพิธีอาสาฬหบูชา
จุดุมุ่งหมายในการประกอบพิธีในวันอาสาฬหบูชา เพื่อรำลึกถึงเหตุการณ์สำคัญทั้ง 3 ประการที่เกิดขึ้นในสมัยพุทธกาลและน้อมนำเอาคำสั่งสอนมาเป็นแนวทางในการประพฤติปฏิบัติ
การประกอบพิธีในวันสำคัญนี้ แบ่งออกเป็น 3 ประการ คือ
1. พิธีหลวง
2.พิธีราษฏร์
3.พิธีสงฆ์
สำหรับพิธีหลวงและพิธีราษฏร์นั้น มีการปฏิบัติเช่นเดียวกับ วันมาฆบูชา และวันวิสาขบูชา คือมีการถือศึล ปฏิบัติธรรม เวียนเทียน และฟังพระธรรมเทศนา เป็นต้น จะมีการเปลี่ยนแปลงเฉพาะการกล่าวถึงประวัติความเป็นมาของวันสำคัญนี้
ในส่วนของพิธีสงฆ์ เมื่อถึงวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 8 จะมีการสวดมนต์ทำวัตรเย็นหรือตอนค่ำ แล้วสวดธรรมจักรกัปปวัตนสูตร หรือพิธีการอื่นๆ ซึ่งแล้วแต่ทางวัดจะเป็นผู้กำหนด และมีวิธีเวียนเทียนเช่นเดียวกับ วันมาฆบูชา และ วันวิสาขบูชา
ข้อเสนอแนะ ในวันอาสาฬหบูชา
- ควรไปร่วมวิธีเวียนเทียน เพื่อสืบทอดประเพณีอันดีงามของไทย และเป็นการร่วมกิจกรรมในวันสำคัญทางศาสนา
- ตามสถานที่ราชการ สถานที่ศึกษา และที่วัด ควรจะมีการจัดนิทรรศการ การบรรยายฉายสไลด์ หรือบรรยายธรรมเกี่ยวกับวันอาสาฬหบูชา เพื่อให้ความรู้แก่ประชาชนและผู้สนใจทั่วไป
