ควายไทย - อ่านสารานุกรมไทย

          ควายไทยจัดเป็นควายที่มีขนาดใหญ่ที่สุด  ในบรรดาควายเลี้ยงแถบเอเชีย  ควายเลี้ยงมีสองประเภทใหญ่ ๆ คือ ควายแม่น้ำ ซึ่งส่วนใหญ่เป็นควายพันธุ์อินเดีย  จัดเป็นควายพันธุ์นม และควายปลัก ซึ่งรวมควายไทยและควายงานในประเทศอื่น ๆ ในเอเชีย เช่น  ฟิลิปปินส์ มาเลเซีย พม่า เขมร ควายไทยมีเลี้ยงกันในทุกภาคของประเทศไทย  แต่ส่วนใหญ่อยู่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ดังรายละเอียดจำนวนควายในภาคต่าง ๆ  ของประเทศไทยในตารางที่ ๙

          ตารางที่ ๙  จำนวนควายในภาคต่าง ๆ ของประเทศไทย พ.ศ. ๒๕๒๑

สำนักงานสถิติแห่งชาติ สำนักนายกรัฐมนตรี

          บางคนเรียกควายว่า กระบือ เข้าใจว่ากระบือ  เป็นคำต่างประเทศ ภาษาเขมรเรียกควายว่า กระบือหรือกระบาย ชาวฟิลิปปินส์เรียกกระบือว่า คาราบาว  และชาวมาเลเซียและอินโดนิเซียเรียกว่า เคอรเบา
          ควายไทยมีขนาดใหญ่กว่าวัวประมาณสองเท่า  ควายตัวผู้โตเต็มที่มีน้ำหนักเฉลี่ย ๖๐๐ - ๖๕๐ กิโลกรัม  ควายตัวเมียโตเต็มที่มีน้ำหนักเฉลี่ย ๔๐๐-๕๐๐ กิโลกรัม  ควายมีลำตัวใหญ่ กว้างและลึก มีท้องกางโต  แสดงให้เห็นความจุ  ท้องย้อย บั้นท้ายลาด ขายาว มีกระดูกใหญ่ หัวมีขนาดเล็กเมื่อเทียบกับขนาดตัว ทั้งตัวผู้และตัวเมียมีเขายาวโค้งงองุ้มเข้าหากันไปด้านหลัง  เขาควายมีรูปร่างแบน  ปลายเขาเรียวแหลม  มองดูน่ากลัว ควาย ไทยมีสองสี คือ  ควายสีเทาหรือดำ และควายเผือกซึ่งมีสีขาว
          ควายมีต่อมเหงื่อน้อยกว่าวัว จึงถ่ายเทความร้อนออกจากร่างกายได้ไม่ดีเท่าวัว  เวลาอากาศร้อน ควายชอบนอนแช่ปลักโคลน เพื่อเป็นการผ่อนคลายความร้อนของร่างกาย ถ้าควายโดนอากาศร้อนนาน ๆ จะแสดงอารมณ์หงุดหงิด  เปลี่ยวและดุร้าย จนอาจทำร้ายผู้เข้าใกล้ได้หากไม่ระมัดระวัง ควายมักใช้เขาอันยาวโง้งเหวี่ยงแทงเสยไปด้านหลังด้วยความแรง แต่โดยทั่วไป ควายเป็นสัตว์เลี้ยงที่เชื่องและเชื่อฟังผู้เลี้ยง จึงฝึกใช้งานได้ง่าย
          ลูกควายแรกเกิดมีน้ำหนักประมาณ  ๒๕-๓๕  กิโลกรัม ตัวผู้โตกว่าตัวเมีย แม่ควายให้นมพอเลี้ยงลูก  นมควายมีไขมันสูง  ๗-๙  เปอร์เซ็นต์ สูงกว่านมวัวซึ่งมีไขมันเพียง  ๓-๔  เปอร์เซ็นต์  แม่ควายเลี้ยงลูกเก่ง  ลูกควายจะดูดนมไปจนกว่าแม่จะหยุดให้นม  จึงเริ่มรู้จักเล็มหญ้ากินเอง  ควายสาวมีอายุผสมพันธุ์ได้ตั้งแต่  ๒-๓ ปีขึ้นไป มักพบบ่อย ๆ ว่า ควายตัวเมียให้ลูกควาย  ตัวแรกเมื่ออายุ  ๔-๕  ปี  แม่ควายอาจให้ลูกได้ถึง ๑๐  ตัวตลอดชีวิต  แต่จะให้ลูกที่แข็งแรงที่สุดเมื่อแม่ควายมีอายุระหว่าง ๘-๙ ปี ซึ่งควรให้ลูกเป็นตัวที่  ๔ หรือ  ๕ แม่ควายที่ได้รับอาหารและการเลี้ยงดูดี อาจให้ลูกปีละตัว แต่โดยทั่วไปจะให้ลูกสองตัวในสามปี ควายตัวผู้เริ่มใช้ผสมพันธุ์ตั้งแต่อายุ ๓ ปีขึ้นไป
          แม่ควายจะตกไข่  และแสดงอาการเป็นสัดครั้งหนึ่งในรอบ  ๒๒ วัน เมื่อทำการผสมพันธุ์ระยะนี้ แม่ควายจะตั้งท้อง  เวลาอุ้มท้องของแม่ควายนานประมาณ ๓๑๐  วัน แต่ช่วงการตกลูกหนึ่งตัว อาจกินระยะหนึ่งปีครึ่งขึ้นไป ควายตัวผู้หนึ่งตัว ควรคุมฝูงตัวเมียเพื่อผสมพันธุ์ประมาณ ๓๐-๔๐ ตัว ต่อหนึ่งฤดูผสมพันธุ์
          ควายที่ถูกฆ่าและชำแหละแต่งซากเรียบร้อยแล้ว น้ำหนักซากประมาณ ๔๕-๕๐  เปอร์เซ็นต์ของน้ำหนักก่อนฆ่า เนื้อควายมีมัดกล้ามเนื้อค่อนข้างใหญ่ จึงดูหยาบกว่าเนื้อวัว  เนื้อควายมีสีคล้ำกว่าเนื้อวัว ซึ่งคุณภาพของเนื้อจะไม่แตกต่างกัน หากวัวและควายได้รับอาหารและการเลี้ยงดูเหมือน ๆ กัน

          ตารางที่ ๑๐  น้ำหนักอวัยวะภายในของควายไทยตัวเมีย

          ควายงานจะเริ่มถูกใช้งานเมื่ออายุ   ๓   ปีขึ้นไป  ควายงานเป็นควายตอนแล้ว  ส่วนใหญ่จะถูกตอนเมื่ออายุประมาณ  ๓ ปี  การตอนใช้วิธีทุบอัณฑะจนแหลก  ควายจะหมดสมรรถภาพทางเพศและเชื่องกว่าควายที่ยังไม่ตอน ควายงานมีช่วงอายุการทำงานนาน ๑๒-๑๔ ปี ควายหนึ่งตัวไถนาได้วันละประมาณครึ่งไร่หรือสองงาน  แต่ถ้าใช้เทียมไถคู่กัน จะไถนาได้วันละประมาณหนึ่งไร่กับหนึ่งงาน ซึ่งดีกว่าเทียมไถเดี่ยว ตารางที่  ๑๑  แสดงรายละเอียดการใช้ควายทำงานในบางท้องถิ่นของเมืองไทย โดยสรุปอาจกล่าวได้ว่า  ควายทำงานปีละประมาณ ๔ เดือน ทำงานวันละ ๕ ชั่วโมง ควายหนึ่งตัวใช้ไถนาเฉลี่ยปีละ  ๑๐  ไร่ ชาวนาเลี้ยงควายไว้ใช้งานรายละ ๒ ตัว ฤดูการทำงานของควาย คือ ฤดูทำนา  เริ่มตั้งแต่เดือนมิถุนายน-สิงหาคม  ในระยะนี้งานชุกควายต้องทำงานหนักมาก

          ตารางที่ ๑๑๑  การทำงานของควายในบางท้องที่

๑ รายงานโดย G.R. Elliot (1958). USOM. Thailand.