พระราชวังบวรสถานมงคล (วังหน้า) - อ่านสารานุกรมไทย

          พระราชวังบวรสถานมงคล (วังหน้า) สร้างขึ้นพร้อมๆ  กับการสร้างพระบรมมหาราชวังใน พ.ศ. ๒๓๒๕ ตั้งอยู่ริมแม่น้ำเจ้าพระยาฝั่งตะวันออก  โดยมีด้านทิศใต้ติดกับวัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฏ์เป็นที่หมายสำคัญ เป็นพระราชวังที่สำคัญรองจากพระบรมมหาราชวัง กล่าวคือ เป็นที่ประทับของมหาอุปราชซึ่งมีอำนาจรองจากพระมหากษัตริย์  พระราชวังนี้เป็นที่ประทับของพระมหาอุปราชมาตั้งแต่รัชกาลที่ ๑ ถึงรัชกาลที่ ๕ เป็นเวลาประมาณ ๑๐๐ ปีเศษ หลังจากที่กรมพระราชวังบวรสถานมงคลในรัชกาลที่ ๕ ได้เสด็จทิวงคตไปแล้ว พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงได้ยกเลิกตำแหน่งพระมหาอุปราชและได้ทรงแต่งตั้งตำแหน่งสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมารขึ้นแทน พระราชวังบวรสถานมงคลจึงได้เปลี่ยนจากการเป็นที่ประทับของมหาอุปราชมาเป็นสถานที่ราชการเรื่อยมาตามลำดับ ปัจจุบันส่วนหนึ่งเป็นพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ เป็นมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์วิทยาลัยช่างศิลปและนาฏศิลป และโรงละครแห่งชาติ

          แบบแผนการสร้างพระราชวัง ดำเนินไปเช่นเดียวกับพระบรมมหาราชวังทุกประการ เช่น มีการแบ่งเขตเป็นพระราชฐานชั้นนอก ชั้นกลาง และชั้นใน ล้อมรอบด้วยป้อมปราการ มีประตูทางเข้าออกทั้ง ๔ ด้าน รวมทั้งมีตำหนักแพ ที่ประทับริมน้ำ  เช่นเดียวกับท่าราชวรดิฐของวังหลวงทุกประการ

          สิ่งก่อสร้างในพระราชวัง  พระราชวังนี้ เคยมีสิ่งก่อสร้างที่สำคัญหลายหลัง เช่นเดียวกับ พระบรมมหาราชวัง แต่เนื่องด้วยมีการเปลี่ยนแปลงการใช้สอยมาเป็นสถานที่ราชการ อาคารต่างๆ  ที่ยังคงเหลืออยู่ในปัจจุบัน คงมีแต่พระราชมณเฑียรที่ประทับ ที่เรียกว่า พระวิมาน ๓ หลัง พระที่นั่งอิศราวินิจฉัย   พระที่นั่งพุทไธสวรรย์ พระที่นั่งศิวโมกข์พิมาน วัดบวรสถานสุทธาวาส พระที่นั่งอิศเรศราชานุสรณ์ เก๋งนุกิจราชบริหารตำหนักแดง และศาลาลงสรง  เป็นต้น

          พระที่นั่งที่สำคัญในพระราชวังบวรสถานมงคล ได้แก่
          - พระราชมณเฑียร
          - พระที่นั่งอิศราวินิจฉัย
          - พระที่นั่งพุทไธสวรรย์
          - พระที่นั่งศิวโมกข์พิมาน
          - พระอุโบสถวัดบวรสถานสุทธาวาส
          - พระที่นั่งอิศเรศราชานุสรณ์          พระที่นั่งอิศราวินิจฉัย เป็นพระที่นั่งที่ต่อเนื่องกับพระวิมาน ๓ หลัง พระที่นั่งองค์นี้สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๓ โดยกรมพระราชวังบวรมหาศักดิพลเสพโปรดเกล้าฯ  ให้สร้างขึ้นเพื่อเป็นที่เสด็จออกรับแขกเมือง เป็นที่ประกอบพระราชพิธีและบำเพ็ญพระราชกุศลเช่นเดียวกับพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัยมไหสูรยพิมาน ในพระบรมมหาราชวัง แต่เดิมที่สองข้างพระที่นั่งองค์นี้มีหอ ๒ หอ เป็นหอพระประดิษฐานพระพุทธรูป และหอพระอัฐิประดิษฐานพระอัฐิของกรมพระราชวังบวรฯ องค์ก่อนๆ  แต่ต่อมาได้รื้อลง