กรุงเทพมหานครตั้งอยู่บนพื้นที่ราบลุ่มตอนปลายแม่น้ำเจ้าพระยา ไม่ไกลจากปากอ่าวไทยเท่าใดนัก ดังนั้น ระดับน้ำในแม่น้ำเจ้าพระยาบริเวณกรุงเทพมหานครจึงอยู่ในอิทธิพลของน้ำขึ้นน้ำลงอันเนื่องมาจากระดับน้ำทะเลหนุน สภาพของกรุงเทพมหานครในอดีต ประกอบด้วยลำคลอง หนอง บึง และพื้นที่ว่างจำนวนมาก ปัญหาน้ำท่วมที่ทำให้ประชาชนได้รับความเดือดร้อนหรือเกิดอุทกภัยจนถึงขั้นภาวะเศรษฐกิจของประเทศได้รับความเสียหายจึงเกิดขึ้นไม่บ่อยนัก ครั้นต่อมาความเจริญเติบโตของกรุงเทพมหานครซึ่งปราศจากการวางผังเมืองให้ถูกต้องไม่มีการวางแผนการใช้ที่ดินและการจัดการด้านสาธารณูปโภคให้เหมาะสม ประกอบกับไม่มีมาตรการในการระบายน้ำออกจากพื้นที่ต่างๆ ตลอดจนขาดระบบการป้องกันน้ำท่วมเขตชุมชนที่มีประสิทธิภาพ เมื่อร่วมกับปัญหาการสูบน้ำบาดาลขึ้นมาใช้โดยปราศจากการควบคุม จนเป็นเหตุให้แผ่นดินทรุดเป็นแอ่งในบริเวณกว้างด้วยแล้วจึงก่อให้เกิดปัญหาน้ำท่วมและน้ำขังพื้นที่ทั่วกรุง-เทพมหานครอย่างรุนแรงมากกว่าแต่ก่อน
สาเหตุสำคัญที่ทำให้เกิดน้ำท่วมบริเวณกรุงเทพมหานครและปริมณฑลได้แก่
๑) ฝนซึ่งตกหนักจนระบายน้ำฝนออกจากถนนและบริเวณบ้านเรือนไม่ทัน ทำให้น้ำท่วมขัง
๒) น้ำจากพื้นที่ด้านทิศเหนือและทิศตะวันออกไหลเข้าสู่กรุงเทพมหานครตามคลองต่างๆ ทำให้เกิดน้ำบ่าตลิ่งเข้าไปท่วมพื้นที่ในเขตชุมชนซึ่งมีระดับต่ำ
๓) น้ำที่ไหลลงมาตามแม่น้ำเจ้าพระยามีปริมาณมาก ทำให้น้ำจากแม่น้ำเจ้าพระยาซึ่งมีระดับสูงไหลเข้าไปตามคลองต่างๆ เข้าไปท่วมในเขตพื้นที่ชุมชน
๔) น้ำทะเลหนุน เป็นเหตุให้น้ำในแม่น้ำเจ้าพระยามีระดับสูงขึ้นๆ เพราะไม่สามารถระบายน้ำจำนวนมากที่ไหลลงมาตามแม่น้ำลงสู่อ่าวไทยได้สะดวก
๕) ระบบระบายน้ำซึ่งประกอบด้วยท่อระบายน้ำและคลองระบายน้ำในเขตชุมชนต่างๆ ไม่สามารถระบายน้ำฝนจำนวนมากออกไปจากพื้นที่ได้อย่างมีประสิทธิภาพ
๖) แผ่นดินทรุด เป็นเหตุให้พื้นที่บริเวณต่างๆ เป็นแอ่งมีระดับต่ำเมื่อฝนตกจึงทำให้เกิดน้ำท่วมขังนาน เพราะระบายน้ำออกไปได้ยาก
ในระะยะสิบกว่าปีที่ผ่านมาก ได้เกิดน้ำท่วมใหญ่ในเขตกรุงเทพมหานครและพื้นที่ปริมณฑลรวม ๔ ครั้งด้วยกัน คือ ใน พ.ศ. ๒๕๑๘ พ.ศ. ๒๕๒๑ พ.ศ. ๒๕๒๓ และ พ.ศ. ๒๕๒๖ ทำให้ประชาชนทั่วทั้งกรุงเทพมหานครได้รับความเดือดร้อนจากอุทกภัยในแต่ละครั้งเป็นอย่างมาก ซึ่งนับว่าเป็นปรากฏการณ์ที่ไม่เคยปรากฏแก่กรุงเทพมหานครมาก่อนเลย
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงห่วงใยต่อปัญหาน้ำท่วมที่เกิดในเขตกรุงเทพมหานครเป็นอย่างยิ่ง ดังนั้น เมื่อวันที่ ๑๙ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๒๓ และวันที่ ๑๖ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๒๓ จึงได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เจ้าหน้าที่จากหน่วยราชการต่างๆ เฝ้าฯ ณ พระตำหนักจิตรลดาโหฐาน เพื่อพระราชทานพระราชดำริ ในการหาทางแก้ไขปัญหาน้ำท่วมกรุงเทพมหานครและพื้นที่ปริมณฑลทางฝั่งทิศตะวันออกของแม่น้ำเจ้าพระยาให้บังเกิดผลสมบูรณ์ยิ่ง ดังนี้
๑) ให้เร่งระบายน้ำทางด้านทิศตะวันออกของกรุงเทพมหานครในฤดูน้ำหลาก ออกสู่อ่าวไทยโดยผ่านตามคลองต่างๆ และในขณะเดียวกันให้ควบคุมปริมาณน้ำจากพื้นที่ด้านทิศตะวันออกที่จะไหลเข้าสู่ใจกลางกรุงเทพมหานครให้เหลือน้อยลงด้วย
๒) จัดให้มีเขตพื้นที่สีเขียว ในเขตพื้นที่ปริมณฑลทางด้านทิศตะวันออกของกรุงเทพมหานคร ซึ่งพื้นที่สีเขียวดังกล่าวนี้จะสามารถแปรสภาพเป็นทางระบายน้ำฉุกเฉินออกสู่อ่าวไทยได้เมื่อต้องการ
๓) สร้างระบบป้องกันน้ำท่วมในเขตชุมชนของกรุงเทพมหานครให้สมบูรณ์
๔) สร้างสถานที่เก็บกักน้ำตามจุดต่างๆ ในเขตพื้นที่กรุงเทพมหานครตามความเหมาะสม
๕) ขยายทางน้ำหรือเปิดทางน้ำในจุดที่ผ่านทางหลวงหรือรถไฟ เพื่อให้สามารถระบายน้ำจำนวนมากผ่านไปได้อย่างสะดวกหน่วยราชการที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ กรุงเทพมหานคร กรมชลประทาน กรมทางหลวง และการรถไฟแห่งประเทศไทย ได้ร่วมกันศึกษาถึงแนวทางแก้ไขปัญหาอย่างละเอียด แล้วทำการก่อสร้างระบบการแก้ไขป้องกันน้ำท่วมดังกล่าวเพื่อสนองพระราชดำริในระยะต่อมา จนถึงปัจจุบันแต่ละหน่วยราชการได้ดำเนินการเสร็จตามโครงการ ซึ่งสามารถบรรเทาปัญหาการเกิดน้ำท่วมในเขตพื้นที่ส่วนใหญ่ได้ตามที่ต้องการ
(ดูเพิ่มเติมเรื่อง การชลประทาน เล่ม ๗ และเรื่อง การอนุรักษ์ต้นน้ำลำธาร หมวดเดียวกันเล่มเดียวกัน)
