รังสีเอกซ์และรังสีอื่นบางอย่าง สามารถทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางชีววิทยา โดยทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในเซลล์ของสิ่งมีชีวิต ผลนี้ขึ้นอยู่กับขนาดของรังสีและปริมาตรของอวัยวะที่ถูกรังสี ยิ่งขนาดรังสีมากและปริมาตรอวัยวะมาก ก็จะยิ่งมีการเปลี่ยนแปลงของเซลล์ได้มาก เราแบ่งประเภทของเซลล์ออกได้ดังนี้
๑. เซลล์ธรรมดา (somatic tissue) เมื่อมีการเปลี่ยนแปลงทางชีววิทยาแล้ว ถ้าขนาดไม่มากจนถึงกับเซลล์ตายแล้ว ร่างกายอาจซ่อมแซมได้
๒. เซลล์สืบพันธุ์ (genetic tissue) เมื่อมีการเปลี่ยนแปลงของเซลล์แล้วร่างกายซ่อมไม่ได้ ฉะนั้นผลต่อเซลล์สืบพันธุ์จึงสะสม (accumalative effects) ถ้าขนาดสูงพอ ผลที่เกิดขึ้นจะทำให้
๒.๑ เกิดการผ่าเหล่า (mutation) และ
๒.๒ เกิดการเป็นหมัน ถ้าขนาดสูงมากถ้าขนาดไม่สูงพอ ก็ไม่มีผลอะไรที่จะสังเกตได้
การป้องกันและการรักษา
การเปลี่ยนแปลงของเซลล์ทั่วไป ทำให้เกิดการเสื่อมสภาพของผิวหนังและเนื้อเยื่อข้างใต้ และอาจเกิดแผลได้ ถ้าขนาดสูงมาก การรักษา คือ ป้องกันโรคติดเชื้อที่จะเกิดกับแผลและการผ่าตัดพลาสติกตกแต่ง
การเปลี่ยนแปลงของเซลล์สืบพันธุ์ รักษาไม่ได้การป้องกันจึงเป็นสิ่งที่สำคัญ เราทำได้โดยใช้หลักกว้างๆ คือ
๑. เวลา (time) จำกัดเวลาที่ต้องถูกรังสีให้สั้นที่สุด
๒. ระยะห่าง (distance) ถ้าใช้ระยะห่างจากแหล่งกำเนิดรังสีมากที่สุดจะได้รับรังสีน้อยที่สุด
๓. เครื่องป้องกัน (shielding) ใช้วัตถุต่างๆ ที่สามารถดูดซึมรังสีได้ มากั้นไว้ตรงกลางระหว่างร่างกายกับแหล่งกำเนิดของรังสี เช่น การใส่เสื้อตะกั่วกันรังสีหรือการใช้ฉากป้องกันรังสี
๔. สำหรับรังสีแพทย์และผู้มีอาชีพทางรังสีวิทยา จำเป็นต้องใช้เครื่องวัดรังสี เช่น ฟิล์มวัดรังสี (film badge) ติดตัวไว้ตลอดเวลาทำงาน เพื่อวัดจำนวนรังสีที่ร่างกายได้รับโดยไม่รู้ตัว
๕. ผู้มีอาชีพทางรังสีวิทยา จำเป็นต้องเป็นผู้มีความรู้เรื่องการป้องกันอันตรายจากการแผ่รังสีด้วย จึงจะปลอดภัย
รังสีเอกซ์มีทั้งคุณและโทษดังกล่าวแล้ว แต่ถ้าใช้โดยรังสีแพทย์ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะทางแล้ว ก็อาจใช้ได้โดยปลอดภัย ฉะนั้น เราจึงไม่ควรตื่นกลัว จนไม่กล้าใช้รังสีเอกซ์ในทางแพทย์ เพราะรังสีวิทยาในปัจจุบันได้เจริญก้าวหน้าไปมาก จนสามารถควบคุมโดยผู้มีความรู้ให้ใช้ประโยชน์ได้โดยปลอดภัย จะเห็นได้ว่า อันตรายต่างๆ ที่พบกันบ่อยๆ ในสมัยโบราณแต่ครั้งเรินต์เกนค้นพบรังสีเอกซ์ใหม่ๆ นั้น เป็นสิ่งที่หาดูได้ยากเสียแล้วในปัจจุบัน
อีกประการหนึ่ง อันตรายที่จะเกิดขึ้นแน่นอนกว่านั้น คือ อันตรายจากการรักษาโดยไม่ใช้รังสีวิทยา
(ดูเพิ่มเติมเรื่อง พลังงานฯ เล่ม ๑)
